Trong đêm Lễ hội Đập trống của người Ma Coong, thanh niên nam, nữ vừa hát, vừa ra sức đánh trống, đến khi mặt trống thủng thì đêm yêu đương chính thức diễn ra.
Người Ma Coong sống giữa đại ngàn Trường Sơn, thuộc các bản của xã Thượng Trạch, huyện Bố Trạch (Quảng Bình) và nhiều bản làng ở tận đất nước bạn Lào, có Lễ hội Đập trống mang đậm bản sắc dân gian. Lễ hội Đập trống của người Ma Coong được tổ chức mỗi năm một lần vào ngày 16 tháng Giêng âm lịch, đây là lễ hội lớn và quan trọng nhất của đồng bào dân tộc ít người này.
Lễ hội nhằm cầu cho mưa thuận, gió hòa, nương rẫy tươi tốt, bản làng được ấm no, khỏe mạnh, gia súc không bị dịch bệnh. Đây cũng là ngày dành riêng cho những đôi trai, gái gặp gỡ, hẹn hò tình tứ cùng nhau. Ngày nay, Lễ hội Đập trống của người Ma Coong đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng, thu hút đông đồng bào dân tộc ở các vùng lân cận và du khách tham dự.
Theo truyền thuyết của người Ma Coong, xưa kia vùng đất của người Ma Coong, thuộc dân tộc Bru - Vân Kiều đang ở xuất hiện một con khỉ ác màu vàng, hằng đêm nó thường vào rẫy của bà con dân bản ăn ngô, lúa… Bao nhiêu lương thực, thực phẩm được làm ra bị con khỉ ác cướp đi, đời sống người Ma Coong vì thế triền miên trong đói khổ.
Để bảo vệ mình, bảo vệ bản làng, người dân đã dùng mọi cách nhưng con khỉ ác vẫn cứ thế tấn công. Già làng nghĩ ra một cách là dùng tiếng chiêng, trống đánh lên khi phát hiện con khỉ. Họ đã cùng nhau tạo ra âm thanh vang vọng làm con khỉ khiếp sợ và bỏ đi mãi mãi, từ đó bà con làm ăn được mùa, con cháu không còn đau ốm nữa.
Để tưởng nhớ công lao vị già làng và cầu cho bốn mùa làm ăn thuận lợi, hằng năm bà con người Ma Coong lại tổ chức việc cúng tế, dâng lên thần linh những của ngon, vật lạ sinh lợi được trên vùng đất họ ở. Hoạt động ấy dần trở thành một tập tục, và cũng từ đó Lễ hội Đập trống của người Ma Coong ra đời.
Lễ hội Đập trống diễn ra theo những quy định rất nghiêm ngặt và chặt chẽ của dân bản. Bộ phận cúng lễ là già làng, người đứng đầu trong dòng họ và được coi là chủ đất. Lễ hội Đập trống được tiến hành theo 2 phần, phần lễ do người chủ lễ là già làng, người có uy tín điều hành với các nghi thức cúng truyền thống. Phần hội là các hoạt động vui chơi, múa hát theo phong tục của đồng bào Ma Coong. Có lẽ đây là lễ hội duy nhất và lạ nhất của một dân tộc thiểu số nằm chót vót trên đỉnh Trường Sơn vào mỗi dịp Tết đến, Xuân về.
Trước ngày diễn ra lễ hội, dân bản ai có gì đóng góp nấy, nhưng không thể không đóng góp gạo nếp để làng nấu rượu hiêng, thứ rượu được nấu bằng nếp nương với men lá, có màu trắng như sữa, chỉ được dùng cúng và mời khách quý. Bên cạnh đó, lễ hội cũng không thể thiếu gà, xôi làm lễ cúng.
Nói đến Lễ hội Đập trống thì quan trọng nhất vẫn là chiếc trống mà người Ma Coong sử dụng trong đêm lễ hội. Theo già làng Đinh Xuân Kim (72 tuổi), trú bản Cà Roòng 1, trống của người Ma Coong không giống như trống của người dưới xuôi.
Già Kim cho biết, khung trống được làm từ cây chi cúp - một loại cây ruột rỗng, có thể dùng hết năm này sang năm khác. Mặt trống trước đây được bịt bởi da sơn dương, tuy nhiên về sau này, khi biết chủ trương của Nhà nước, không được săn bắt động vật rừng thì người Ma Coong dùng da trâu thay thế.
Trống trong lễ hội được chằng bằng sợi dây mây rừng xâu chéo với nhau, rồi lấy những nêm tre nêm chặt lại, kéo cho mặt trống có hình thù như quả cầu gai. Theo già Kim, tiếng trống là hiện thân của tâm linh, của tiếng nói thần kỳ, như tiếng của người Ma Coong giữa rừng xanh không bị khuất phục bởi gió, mưa, thú dữ.
"Đêm 16 tháng Giêng, bà con tập trung ở bãi đất rộng, ở đó có treo chiếc trống. Khi trăng lên là vào giờ khai lễ, già làng đọc lời khấn cầu trời đất phù hộ cho dân bản sống yên lành, làm ăn no đủ, mùa màng bội thu… Khi khấn xong, già làng phát lệnh thì lễ hội đập trống bắt đầu", già làng Kim chia sẻ.
Phần lễ kết thúc, là lúc tiếng trống hội mở màn vang lên, mọi người bắt đầu xúm lại bên ché rượu cần, rượu hiêng. Những thanh niên khỏe mạnh giành nhau dùi và trổ tài đánh trống mạnh, đánh trống nhanh. Người không tham gia đánh trống thì cầm tay nhau nhảy múa quanh đống lửa.
Dưới ánh trăng, từng tốp người thay nhau đập trống, nhảy múa, uống rượu bên ánh lửa bập bùng. Không chỉ người Ma Coong mà người dân từ nhiều địa phương lân cận và du khách cũng đến đây cùng chung vui trong ngày hội.
Họ vừa đánh, vừa hát, vừa uống rượu và nhảy múa theo nhịp trống và hô vang câu "Roa lữ Giàng ơi" (Sướng quá trời ơi). Trai gái trong bản cứ mải miết, mê say đập trống như vậy cho đến khi nào mặt trống thủng thì "đêm yêu đương" chính thức diễn ra.
Khi ấy, các đôi trai gái lâu nay đã thầm để ý nhau, yêu nhau, được phép dắt nhau ra suối, vào rừng… cùng tâm sự. Nghĩa là mọi người, không kể lạ quen, người bản này bản kia, không chỉ có người Ma Coong ở Thượng Trạch, mà cả người nước bạn Lào ở các bản lân cận biên giới Việt - Lào, tất cả đều được dắt tay nhau vào rừng chuyện trò, tình tứ.
Trong đêm diễn ra lễ hội, trai gái được tự do yêu nhau, những mối tình trắc trở lại được dịp ngồi tâm sự với nhau bên suối. Khi gà gáy, họ quay trở lại với cuộc sống thường nhật của mình và hẹn gặp lại vào lễ hội năm sau.
Khi đống lửa dần tàn, mặt trời nhô lên bên kia ngọn núi, cũng là lúc Lễ hội Đập trống của người Ma Coong kết thúc. Những người trẻ sau một đêm lễ hội cùng nhau ước hẹn, chọn ngày mời bố mẹ, già làng đến nhà cô gái đặt lễ xin cưới. Cũng có nhiều đôi đã nên duyên chồng vợ sau những lễ hội này, trong đó cũng có các mối tình xuyên biên giới Việt - Lào.
Nói về đêm hẹn hò của trai gái miền sơn cước, già làng Đinh Xon cho biết, trải qua mấy cuộc loạn ly, lại thêm bệnh dịch hoành hành, nên tộc người Ma Coong có lúc đứng trước nguy cơ diệt vong. Thế nên khi ấy, những người có uy tín trong bản đã quyết định tổ chức "đêm hội yêu đương" để duy trì, phát triển giống nòi.
Người Ma Coong hiện nay sinh sống rải rác tại 18 bản làng thuộc xã Thượng Trạch, huyện Bố Trạch, trong vùng lõi của Di sản thiên nhiên thế giới Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, với trên 600 hộ dân, hơn 3.000 nhân khẩu.
Theo ông Đinh Cu, Chủ tịch UBND xã Thượng Trạch, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, đời sống người dân đang dần được nâng cao, đường giao thông vào các bản của người Ma Coong cơ bản đã được bê tông hóa. Hiện nay, dự án điện lưới về các bản làng của người Ma Coong đang được triển khai và dự kiến hoàn thành vào năm 2025.
"Cùng với việc phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, bài trừ hủ tục, chúng tôi và bà con người Ma Coong đang tiếp tục gìn giữ và phát huy nét văn hóa truyền thống, trong đó có Lễ hội Đập trống. Với việc được hỗ trợ sinh kế, đời sống cũng như nhận thức của bà con dân bản ngày một nâng lên, trẻ em đều được đến trường, có nhiều con em đồng bào đã học đại học, về xây dựng quê hương", ông Đinh Cu cho biết.
Trải qua nhiều biến đổi, cùng sự quan tâm của Nhà nước, chính quyền địa phương Lễ hội Đập trống của người Ma Coong vẫn còn nguyên đó những giá trị văn hóa, giàu tính bản địa, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.
Dù trong điều kiện nào, người Ma Coong vẫn bảo tồn, lưu giữ được giá trị di sản văn hóa phi vật thể vô cùng quý báu này của dân tộc mình. Lễ hội Đập trống như mối giao hòa giữa con người với thiên nhiên, tạo nên nét độc đáo riêng biệt của bà con đồng bào dân tộc Ma Coong ở phía tây tỉnh Quảng Bình.
Lễ hội Đập trống của người dân Ma Coong đã góp một phần không nhỏ trong việc phát triển du lịch địa phương những năm qua, động viên bà con hăng say lao động sản xuất, phát triển kinh tế.
Với ý nghĩa đó, Lễ hội Đập trống của người Ma Coong đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia vào năm 2019. Có thể nói đây là "Di sản nằm trong lòng di sản", bởi lẽ nơi mà đồng bào Ma Coong đang sinh sống, nằm trong vùng lõi của Di sản thiên nhiên thế giới, Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng.
Trao đổi với Dân trí, ông Nguyễn Hữu Hồng, Phó Chủ tịch UBND huyện Bố Trạch cũng cho biết, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa phê duyệt Dự án bảo tồn và phát huy Lễ hội truyền thống Đập trống của người Ma Coong ở xã Thượng Trạch gắn với xây dựng nông thôn mới.
Theo đó, Cục Di sản văn hóa sẽ phối hợp với địa phương tập huấn cho cộng đồng kỹ năng trao truyền di sản phù hợp với điều kiện hiện tại; hỗ trợ cộng đồng trang bị đồ dùng, công cụ, nhạc cụ… để thực hành lễ hội. Đồng thời, tư liệu hóa về quy trình thực hành lễ hội, xây dựng bộ tài liệu cơ sở dữ liệu số (bao gồm phim, ảnh, tài liệu viết) cung cấp cho cộng đồng để thực hành, trao truyền, quảng bá di sản Lễ hội Đập trống của người Ma Coong ở Thượng Trạch đến cộng đồng bên ngoài.
Dự án bảo tồn và phát huy Lễ hội truyền thống Đập trống của người Ma Coong nhằm thực hiện các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống theo hướng bền vững gắn với xây dựng nông thôn mới.
Nội dung:Tiến Thành
Thiết kế: Tuấn Huy
11/12/2022
