Gỏi lá - thiên đường rau rừng
Gỏi lá là thiên đường ẩm thực đối với những ai đam mê rau sống, gỏi cuốn khi đặc trưng của món ăn này là một mâm đầy đủ các loại rau và lá rừng, ước tính khoảng từ 30 loại khác nhau.
Một mâm gỏi với rất nhiều loại lá rừng. Ảnh: Bảo Hân.
Đó là những loại rau, lá thường thấy trong bữa ăn hằng ngày như lá cải, tía tô,bạc hà, húng quế, lá mơ, rau má, rau càng cua, lá sung...hay các loại tuy gần gũi nhưng lại ít xuất hiện trong bữa ăn như: lá ổi, lá xoài đinh lăng, chùm ruột... bên cạnh đó có những loại lá rừng độc lạ chỉ có ở vùng đất Tây Nguyên như lá trâm, ngành ngạnh đỏ, mật gấu, lá từ đại bi, lá bứa, lạc tiên, chòi mòi, me rừng, xầm xương,...
Gỏi lá được ăn kèm với thịt ba chỉ luộc, tôm rang, bì lợn luộc cùng một ít gia vị ăn kèm muối hột, tiêu hột cùng ớt xanh,...
Thứ làm nên sự đặc biệt của gỏi lá đó là “nước chấm thần thánh” ăn kèm, nước chấm ở đây không dùng đến nước mắm pha chua ngọt hay nước tương, mà được làm từ gạo nếp lên men, ủ với tôm khô, thịt ba chỉ, sau đó say nhuyễn, nấu cùng mẻ, sa tế và gia vị đảo đều tay lửa nhỏ. Khi nấu bốc lên mùi ngầy ngậy của rượu và hành phi, có chút hương nồng với nước chấm là đã có chén nước chấm dùng chung với gỏi lá.
Cách thưởng thức món gỏi lá cũng khá đặc biệt. Đầu tiên, người ăn sẽ dùng 1 chiếc lá to như lá mơ, lá cải,... cuốn lại thành một chiếc phễu nhỏ sau đó sẽ cho thêm những loại lá mà mình muốn thưởng thức vào từ 5 – 7 loại lá khác nhau, ở giữa sẽ cho một lát thịt luộc, tôm và bì lợn luộc, thêm chút muối hột, tiêu và ớt xanh, cuối cùng là bỏ nước chấm lên trên cùng.
Sau đó mới đưa vào miệng và thưởng thức ngay trong một lần, cảm giác đầu tiên khi ăn vào sẽ là vị béo ngậy và hơi mặn của nước chấm, cùng thịt ba chỉ, tiếp đến là vị thanh mát của các loại lá và ít vị cay và hăng của ớt, tiêu. Tùy theo từng loại lá và bạn sẽ cảm nhận được từng hương vị khác nhau như chua, đắng, chát, cay cay, nồng nồng rất đặc biệt.
Gỏi lá được xem là một món ăn trị liệu, bởi vì có rất nhiều loại lá có nhiều dược tính mang công dụng chữa bệnh, và thanh nhiệt cơ thể. Không cần khói bếp lửa, chỉ có một mâm lá là bạn sẽ được thưởng thức hương vị của núi rừng.
Đặc sản dân dã từ lá mì
Với người dân Kon Tum, món ăn từ lá mì đã có mặt từ rất lâu, là món ăn thông dụng cực kỳ yêu thích trong những bữa ăn gia đình, trong các dịp đãi khách quý và thậm chí cả trong dịp lễ hội.
Món lá mì, cà bi rừng, hoa đu đủ đực xào với thịt heo. Ảnh: Măng Linh.
Không phải lá của bất kỳ loại mì (sắn) nào cũng có thể ăn được. Theo kinh nghiệm của bà con các dân tộc thiểu số tại Kon Tum, giống mì có lá ăn được là giống mì gòn (mì ta) cuống và gân lá có màu đỏ, củ khi nấu lên nở bung, bở, bùi rất ngon và một loại mì không cho củ, chỉ chuyên để ăn lá, có cuống trắng, lá nhỏ, xanh, dài.
Lá mì ngon nhất là khi hái vào lúc sáng sớm và nên chọn hái những lá non gần ngọn, bỏ cuống, đem về rửa sạch rồi vò nát hoặc cho vào cối đá giã đều, vắt cho lá ra bớt nước xanh rồi bỏ vào nồi nấu.
Tùy khẩu vị và cách ăn của mỗi người mà lá mì cũng có nhiều cách chế biến khác nhau như: lá mì xào, canh cà đắng lá mì, nộm lá mì hoặc lá mì ủ chua dùng nấu như canh chua, cùng với đó nguyên liệu nấu kèm với lá mì cũng rất đa dạng và phong phú.
Nếu muốn thưởng thức món lá mì xào ngon đúng điệu, nguyên liệu nấu kèm không thể thiếu những trái cà đắng nhỏ xinh hay mọc ven đường lên rẫy, vài trái ớt hiểm nhỏ xíu thôi nhưng cay thơm nồng, vài nhánh sả, ít thịt heo, bò hoặc cá khô gác bếp, nếu muốn tăng vị hơn nữa thì có thể cho thêm ít hoa đu đủ đực… Tất cả hòa quyện với nhau tạo thành một món ăn đầy hương vị hấp dẫn.
Lá mì thơm, bùi, cà đắng giòn tan nổ lụp bụp trong khoang miệng, thoáng mùi thơm của sả, chút cay của ớt, vị ngọt của thịt, cảm giác đắng nhưng lại không đắng của cà, của hoa đu đủ, ngọt hậu, âm ỷ lan vào cuống họng, cứ thế lan ra khắp người, cực ngon, cực lạ mà cũng cực kỳ thú vị.
Kế đến là món canh lá mì, cũng với các nguyên liệu như lá mì xào, nhưng sau khi xào sơ qua thì người ta bỏ thêm chút nước xâm xấp và nấu cho đến khi chín, có nhà thì bỏ thêm ít gạo rang đã giã mịn vào tạo thành một món canh ngọt, bùi, thơm, sóng sánh, ăn xong muỗng này lại cứ muốn múc thêm muỗng khác mãi không thôi.
Xôi măng Kon Tum
Ở Kon Tum có món xôi măng cá độc đáo, hấp dẫn, bao gồm: xôi nếp dẻo, măng và cá nục kho.
Xôi măng - món ngon độc đáo của người Kon Tum. Ảnh: Thiên Trang.
Xôi măng được gói gọn trong lá chuối, bao gồm xôi nếp dẻo, măng le rừng tươi, cá nục kho và một miếng đậu hũ kho cùng với ớt bột. Tưởng chừng như đơn giản để có được món xôi măng dân dã, nhưng từ khâu chọn nguyên liệu đến khâu chế biến phải hết sức kĩ lưỡng.
Xôi được nấu từ loại nếp tròn dẻo, ngâm với nước có pha nghệ qua một đêm rồi mới đem đi đồ chín, thế mới có được những hạt xôi vàng ươm tinh tươm, đẹp mắt. Măng kho ăn kèm xôi phải là loại măng le rừng nhỏ chỉ có ở vùng Tây Nguyên, mang về sẽ được luộc sơ qua cho bớt hăng và đắng, dư lại vị ngọt, xé sợi vừa ăn.
Chẳng cần trang trí cầu kỳ, những nắm xôi được bọc trong lá chuối xanh vừa sạch sẽ, vừa bảo vệ môi trường lại tạo cảm giác ngon miệng chỉ chừng 10 ngàn đồng đến 15 ngàn đồng là bạn đã có bữa sáng đầy đủ năng lượng. Vị giòn đậm vị của măng, vị cay cay, bùi béo của cá nục kho, hương vị thanh tao của núi rừng, món ăn dân dã đã chiếm được thiện cảm của bao du khách.
