Không ai biết xôi khúc có mặt ở Thủ đô vào lúc nào, chỉ biết rằng, từ thời xa xưa, xôi khúc đã có mặt ở mảnh đất Hà thành. Ngày xưa, món ăn lạ này được rao bán vào các buổi tối hoặc sáng sớm. Người bán đội thúng bánh trên đầu hoặc trở trên chiếc xe đạp cà tàng vừa đi dọc các phố vừa rao “Bánh khúc đê, bánh khúc nào…” hay “Ai bánh khúc nóng đây!”… Tiếng rao quen thuộc này là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Hà Nội.
Bánh khúc là món ăn đường phố nổi tiếng ở Hà Nội.
Ngày nay, tiếng rao “Ai bánh khúc nóng đây” đã thưa thớt hơn nhưng Hà Nội không thiếu xôi khúc. Xôi khúc bán cùng các loại bánh khác trên các vỉa hè lúc sáng sớm, hay đêm khuya. Thậm chí có cả những nhà hàng chuyên bán xôi khúc. Ai ăn cũng tấm tắc khen bởi hương vị độc đáo, lạ miệng.
Ai đã từng ăn xôi khúc thì khó có thể quên mùi vị đặc trưng của loại xôi này.
Điểm đặc biệt lớn nhất của xôi khúc so với các loại xôi truyền thống khác là được làm từ lá khúc. Lá khúc là một loại thực vật thuộc họ cúc, vốn là loài cây mọc dại trên bờ ruộng, bờ cát, bãi đất... Theo Đông y, rau khúc vị ngọt, hơi đắng, tính bình, không độc được ví như một loại thảo dược hỗ điều trị nhiều chứng bệnh khác nhau như ho nhiều đờm, suyễn thở, cảm lạnh phát sốt, đau gân cốt… Trong đời sống hàng ngày, rau khúc có thể được chế biến như một món ăn thông dụng như luộc, nấu canh và nổi bật nhất là làm xôi khúc.
Rau khúc là thành phần không thể thiếu của xôi khúc.
Rau khúc có 2 loại là rau khúc nếp và rau khúc tẻ, khúc nếp dùng làm bánh khúc, lá khúc tẻ dùng làm thuốc. Ở các tỉnh vùng đồng bằng Bắc Bộ, người ta thường làm xôi khúc vào khoảng tháng 3, khi những cơn mưa phùn mùa xuân lất phất bay. Ngày nay, vào mùa lá non mọc nhiều, người ta có thể thu hoạch rồi phơi khô dung quanh năm. Nhờ đó, xôi khúc không cần phải chờ đến mùa lá mới có.
Xôi khúc ngon khó cưỡng
Làm xôi khúc không khó, nhưng cũng cầu kỳ, tỉ mẩn. Khúc sau khi rửa sạch luộc chín, xay nhuyễn vắt lấy nước cốt rồi trộn với bột gạo nếp để làm vỏ bánh. Nhân bánh được làm từ đậu xanh, đồ chín, giã thật mịn, nặn viên tròn cùng thịt lợn. Thịt lợn là loại thịt ba chỉ không nạc hay mỡ quá, thái miếng nhỏ được tẩm ướp gia vị như: muối, nước mắm, hạt tiêu.
Bước tiếp theo là dàn mỏng lớp vỏ bao kín nhân bánh, xếp từng lượt bánh vào nồi hấp như đồ xôi, mỗi lớp bánh lại rắc một lượt gạo nếp ngon đã ngâm kỹ làm áo để cho bánh không bị dính vào nhau. Thời gian từ khi nước sôi đến lúc bánh chín chừng 45 phút, trước đây thường đốt một que hương để cháy hết là được.
Xôi khúc ăn nóng mới ngon.
Bánh khúc phải ăn nóng mới ngon. Cầm cái bánh khúc trên tay vừa thổi vừa ngắm những hạt xôi nếp căng mọng bám xung quanh bánh rồi cắn một miếng nóng hổi, thơm phức để cảm nhận mùi rau khúc quyện với mùi gạo nếp, đỗ xanh, mùi hạt tiêu, vị béo ngậy của miếng thịt thấm vào tận chân răng, ngon đến lạ lùng.
Không chỉ ngon, xôi khúc còn khá rẻ từ 10.000- 20.000 đồng/cái tùy loại, là món ăn bình dân rất phù hợp cho bữa sáng đủ năng lượng, bữa khuya ấm lòng.
Xôi khúc có giá rất phải chăng.
Hiện nay, có rất nhiều địa chỉ bán xôi khúc Hà Nội từ mặt phố cho đến trong ngõ nhỏ. Khách phương xa dừng chân ở Thủ đô có thể mua bánh ở các quán vỉa hè hay ghé quá các quán bán xôi khúc chuẩn vị Hà thành như: Số 69B Nguyễn Công Trứ, Hai Bà Trưng, Hà Nội; Số 29 Nguyễn Thái Học, Ba Đình, Hà Nội; Số 35 Cầu Gỗ, Hoàn Kiếm, Hà Nội; 102C6 Lương Định Của, Đống Đa, Hà Nội; Ngõ 46B Phạm Ngọc Thạch, Đống Đa, Hà Nội…
