Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm lây từ người sang người, dễ gây thành dịch do virus đường ruột gây ra. Bệnh có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm não - màng não, viêm cơ tim, phù phổi cấp dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện sớm và xử lý kịp thời.
Hai nhóm tác nhân gây bệnh thường gặp là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Biểu hiện chính là tổn thương da, niêm mạc dưới dạng phỏng nước ở các vị trí đặc biệt như niêm mạc miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông, gối. Các trường hợp biến chứng nặng thường do EV71.
Bệnh lây chủ yếu theo đường tiêu hóa. Nguồn lây chính là từ nước bọt, phỏng nước và phân của trẻ nhiễm bệnh. Bệnh gặp rải rác quanh năm ở hầu hết địa phương. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng thường thấy trên trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt tập trung nhóm dưới 3 tuổi.
Biểu hiện của bệnh tay chân miệng
Bệnh tay chân miệng có những dấu hiệu nhận biết khác nhau tùy vào từng cấp độ và giai đoạn.
- Độ 1: Chỉ loét miệng hoặc/và tổn thương da.
- Độ 2a: Giật mình dưới 2 lần/30 phút và không ghi nhận lúc khám; sốt trên 2 ngày, hay sốt trên 39 độ C; nôn, lừ đừ, khó ngủ, quấy khóc vô cớ.
- Độ 2b, độ 3, độ 4 cần được bác sĩ khám và đánh giá.
Các giai đoạn bệnh:
- Giai đoạn ủ bệnh: Virus xâm nhập vào cơ thể trẻ và có thời gian ủ bệnh 3-7 ngày.
- Giai đoạn khởi phát: 1-2 ngày, ở giai đoạn này trẻ có triệu chứng sốt (có thể sốt nhẹ thoáng qua, cũng có thể sốt cao 39-40 độ C), mệt mỏi, đau họng, lười ăn, tiêu chảy.
- Giai đoạn toàn phát:
Loét miệng: Đó là các bóng nước có đường kính 2-3 mm (ở niêm mạc má, lợi, lưỡi) vỡ rất nhanh tạo thành vết loét khiến trẻ bị tăng tiết nước bọt và thấy đau khi ăn. Trẻ sẽ biếng ăn, quấy khóc.
Bệnh tay chân miệng có những dấu hiệu nhận biết khác nhau tùy vào từng cấp độ và giai đoạn. Ảnh minh họa: Thesun.
Ở da: Xuất hiện các bóng nước từ 2-10 mm, màu xám, hình bầu dục ở lòng bàn tay và chân, có thể lồi lên trên da, sờ có cảm giác cộm hay ẩn dưới da, thường ấn không đau. Bóng nước vùng mông và gối thường xuất hiện trên nền hồng ban.
Dấu hiệu toàn thân: Trong giai đoạn diễn tiến khi virus xâm nhập thần kinh trung ương sẽ xuất hiện triệu chứng rối loạn tri giác như lơ mơ; li bì, mê sảng, co giật...
Đa số các trường hợp nhẹ, trẻ sẽ hồi phục hoàn toàn trong khoảng 8-10 ngày. Trường hợp trẻ sốt cao, kéo dài và nôn nhiều có nguy cơ biến chứng về thần kinh, tim mạch, hô hấp. Các biến chứng này thường xuất hiện từ ngày 2 đến ngày 5 của bệnh. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây tử vong.
- Giai đoạn lui bệnh: Thường 3-5 ngày sau, trẻ hồi phục hoàn toàn nếu không có biến chứng.
Chăm sóc trẻ bị tay chân miệng tại nhà
Với những trẻ bị tay chân miệng thể nhẹ (chỉ có mụn nước và loét miệng), bạn có thể chăm sóc và theo dõi điều trị ở nhà.
- Về dinh dưỡng: Trẻ còn bú cần tiếp tục cho ăn sữa mẹ. Cha mẹ cho trẻ uống nhiều nước mát và ăn thức ăn dễ tiêu. Bạn không nên làm trẻ đau họng thêm bằng cách dùng thìa mềm cho ăn, không cho ngậm vú nhựa, không cho ăn, uống đồ có vị chua hoặc có gia vị.
- Về thuốc: Gia đình chỉ dùng theo chỉ định của thầy thuốc. Trường hợp sốt dùng thuốc Paracetamol liều 10-15 mg/kg/lần uống cách nhau mỗi 6 giờ để hạ sốt, giảm đau; bù đủ nước cho trẻ nếu sốt cao. Vệ sinh miệng thường xuyên bằng các dung dịch sát khuẩn, có thể súc miệng bằng nước muối loãng nếu trẻ súc được. Tại vị trí bị thương tổn ngoài da, người lớn bôi các dung dịch sát khuẩn cho trẻ để tránh bội nhiễm.
- Cách ly và thực hiện vệ sinh thân thể: Cách ly trẻ bị bệnh với các bé khác trong nhà. Người lớn khi tiếp xúc và chăm sóc trẻ bị bệnh nên đeo khẩu trang cho mình và trẻ. Sau khi tiếp xúc nên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch để hạn chế sự lây lan khi phải chăm sóc trẻ lành.
Trẻ bị tay chân miệng thể nhẹ có thể theo dõi, điều trị tại nhà. Ảnh minh họa: Newfolks.
Quần áo, tã lót của trẻ bị bệnh nên được ngâm dung dịch sát khuẩn như cloramin B hoặc luộc nước sôi trước khi giặt bằng xà phòng và nước sạch. Vật dụng cá nhân ăn uống của trẻ như bình sữa, ly/cốc uống nước, chén/bát ăn cơm, muỗng ăn nên được luộc sôi và sử dụng riêng biệt cho từng trẻ. Tắm rửa và vệ sinh nhẹ nhàng thân thể cho bé hàng ngày bằng nước sạch để tránh nhiễm khuẩn.
- Theo dõi sát tình trạng bệnh: Trong 7 ngày kể từ lúc bị bệnh, ngoài việc chăm sóc tại nhà và dùng thuốc theo đơn, gia đình nên đưa trẻ đi tái khám để phát hiện sớm những diễn biến bất thường. Bệnh lây lan mạnh nhất trong tuần đầu nhưng virus có thể còn tồn tại trong phân vài tháng sau.
Phụ huynh lưu ý khi trẻ có một trong các dấu hiệu cảnh báo nặng sau phải đưa đến cơ sở y tế ngay:
- Sốt cao ≥ 39 độ;
- Thở nhanh, khó thở, giật mình, lừ đừ, run chi, quấy khóc, bứt rứt khó ngủ, nôn nhiều;
- Đi loạng choạng;
- Da nổi vân tím, vã mồ hôi, tay chân lạnh;
- Co giật, hôn mê.
Phòng ngừa bệnh tay chân miệng như thế nào?
Hiện tay chân miệng chưa có vaccine phòng bệnh nên trẻ và người chăm cần thực hiện tốt 5 biện pháp sau:
- Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng dưới vòi nước chảy, nhất là trước và sau khi nấu ăn, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Cha mẹ cần lưu ý rửa tay sau mỗi lần thay tã, làm vệ sinh cho trẻ.
- Vệ sinh các dụng cụ, vật dụng, đồ chơi, sàn nhà bằng nước và xà phòng, rồi khử khuẩn bằng cloramin B 2% (có thể mua tại nhà thuốc) hoặc dung dịch khử khuẩn khác.
- Đeo khẩu trang mũi miệng khi hắt hơi hoặc ho.
- Ăn chín, uống sôi và khử khuẩn môi trường có trẻ bị bệnh và môi trường xung quanh.
- Cách ly người bệnh tại nhà, không đến nhà trẻ, trường học, nơi các trẻ chơi tập trung trong 10-14 ngày đầu của bệnh.
- Tái khám 1-2 ngày/lần trong 8-10 ngày đầu của bệnh. Trẻ có sốt phải tái khám mỗi ngày cho đến khi hết sốt ít nhất 48 giờ.
