Các mô hình can thiệp sớm cho trẻ có nhu cầu đặc biệt: Mô hình Can thiệp sớm tại Trung tâm cần được nhân rộng?

‎Thực hiện can thiệp kịp thời và phù hợp giữ một vai trò vô cùng quan trọng giúp trẻ có nhu cầu đặc biệt phát triển được tiềm năng và tham gia hoà nhập ở mức cao nhất.

Mô hình này hiện đang được áp dụng khá rộng rãi và phổ biến ở các thành phố lớn. Theo mô hình này, dịch vụ được cung cấp cho trẻ, cho cha mẹ hoặc các thành viên khác trong gia đình tại Trung tâm CTS. Hiện có 2 mô hình can thiệp tại Trung tâm là mô hình chuyên biệt và mô hình hỗ trợ hòa nhập. Cha mẹ và trẻ cùng đến các Trung tâm CTS, ở đây họ sẽ nhận được những hướng dẫn và hỗ trợ phù hợp từ phía chuyên gia CTS đối với từng loại tật và mức độ phát triển của trẻ. Thuận lợi của mô hình CTS này là các phương tiện, tài liệu và thiết bị hỗ trợ thường có sẵn tại Trung tâm; đồng thời khi tham gia vào CTS tại trung tâm, các thành viên gia đình trẻ cũng có cơ hội gặp gỡ, chia sẻ và trao đổi kinh nghiệm về chăm sóc, can thiệp cho trẻ với các cha mẹ khác. Hạn chế của mô hình can thiệp này là những gia đình ở xa sẽ tốn thời gian đi lại và có thể phải mất thêm những khoản chi phí khác như: thuê nhà ở, phương tiện đi lại, ảnh hưởng đến công việc của cha mẹ…

Sau khi tiếp nhận thông tin đăng ký của gia đình, trung tâm sẽ tổ chức đánh giá phát triển và tư vấn giáo dục. Kết quả đánh giá sẽ là căn cứ để gáo viên can thiệp sớm xây dựng chương trình giáo dục cá nhân (GDCN) cho trẻ. Một chương trình GDCN sẽ kéo dài từ 6 tháng đến 1 năm và sẽ được triển khai sau khi có sự thống nhất giữa gia đình và trung tâm can thiệp sớm. Chương trình GDCN cũng được gửi về gia đình trẻ và trường mầm non hoà nhập trẻ đang theo học để cùng phối hợp thực hiện. Kết thúc một chương trình GDCN, trẻ sẽ được đánh giá lại. Kết quả đánh giá lại là cơ sở để kiểm chứng quá trình can thiệp cho trẻ, đồng thời định hướng và điều chỉnh nội dung của chương trình GDCN cho lần tiếp theo. Các bước từ tổ chức can thiệp sớm, đánh giá lại và điều chỉnh chương trình GDCN sẽ được lặp lại định kỳ 6 tháng 1 lần.

Trung tâm hiện đang cung cấp dịch vụ CTS theo 2 hình thức, tiết cá nhân và nhóm nhỏ. Tiết cá nhân là hình thức can thiệp 1 cô – 1 trò (one by one) diễn ra trong thời lượng 1 tiếng một ngày. Can thiệp theo nhóm nhỏ cũng với thời lượng trên nhưng với số lượng từ 3- 4 trẻ trong một nhóm can thiệp. Việc can thiệp hướng tới mục đích cung cấp kiến thức, kĩ năng phù hợp với độ tuổi phát triển của trẻ; rèn luyện các nguyên tắc, thói quen tốt trong lớp học mầm non. Trong giờ can thiệp nhóm, trẻ có cơ hội rèn luyện thêm các kĩ năng tương tác với bạn, kĩ năng giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp… Đây cũng là bước đệm quan trọng giúp trẻ hòa nhập tốt hơn ở trường Mầm non.

100% cha mẹ khi được hỏi về hiệu quả của chương trình can thiệp sớm đều trả lời rằng chương trình mang lại nhiều hiệu quả tích cực đối với trẻ. Trong đó 15.5% cho biết con họ tham gia học hoà nhập mà không cần trợ giúp. 40,5% trả lời con họ có thể hòa nhập được nếu được hỗ trợ thêm từ trung tâm can thiệp sớm và giáo viên ở trường mầm non. Có 34,4% phụ huynh trả lời trẻ hoà nhập ở mức độ thấp, thậm chí có những trẻ chưa hoà nhập được ngay cả với môi trường gần gũi nhất là gia đình trẻ.

Điều này hoàn toàn phù hợp với kết quả đánh giá của trẻ. Những trẻ có khả năng tự hòa nhập và hòa nhập được khi có hỗ trợ là những trẻ được chẩn đoán Chậm phát triển ngôn ngữ, trẻ RLTK mức độ nhẹ, trẻ KTTT và một số trẻ có biểu hiện ADHD. Những trẻ ít có khả năng hòa nhập và không thể hòa nhập hầu hết là những trẻ TK mức độ nặng, trẻ RLPT kèm ADHD…

Hầu hết các phụ huynh đều khẳng định rằng chương trình can thiệp sớm tại trung tâm đã mang lại những kết quả đáng kể trong sự phát triển của con em mình. Các phụ huynh đánh giá cao việc trung tâm, giáo viên can thiệp sớm đã tạo ra được mối liên hệ chặt chẽ với gia đình và trường mầm non hoà nhập. Điều này không chỉ góp phần tăng hiệu quả can thiệp sớm cho bản thân trẻ mà còn đem lại sự hỗ trợ về tinh thần rất lớn với các phụ huynh. Đề cập đến những khó khăn khi tham gia can thiệp sớm tại trung tâm thì có đến 70,2% các phụ huynh nêu ra: khoảng cách địa lý, bố chí người đưa đón trẻ đi cham thiệp, thời lượng tham gia can thiệp còn chưa đáp ứng được với nhu cầu… Các phụ huynh đều mong muốn con em mình được tiếp cận với các dịch vụ can thiệp sớm tại trung tâm gần nhà và với thời lượng can thiệp nhiều hơn.

Hầu hết các giáo viên được hỏi đều nói rằng, sau thời gian tham gia can thiệp sớm, các trẻ đã có nhiều tiến bộ trong quá trình học hoà nhập tại trường mầm non. Tuy nhiên, có một số trẻ vẫn cần có nhiều sự hỗ trợ mới có thể hoà nhập được. Hầu hết các giáo viên đều đưa ra nhận xét rằng các học sinh ở quá xa trung tâm can thiệp sớm thường có hiệu quả không cao so với các trẻ nhà gần trung tâm. Bởi vì việc phải di chuyển qua một quãng đường dài, các trẻ nhỏ thường mệt mỏi và kém hứng thú với việc học tập, vui chơi trong giờ can thiệp. Thêm vào đó, do đi lại xa nên trẻ thường hay phải nghỉ học khi điều kiện thời tiết không thuận lợi. Điều này cũng làm gián đoạn và giảm hiệu quả của quy trình can thiệp sớm. Những trẻ ở tỉnh xa tham gia can thiệp sớm theo kỳ cũng không đạt được kết quả như mong đợi do phải ngừng can thiệp giữa các kỳ.

Các giáo viên cũng kiến nghị rằng họ cần có thêm sự hỗ trợ của các chuyên gia ý tế trong quá trình can thiệp sớm cho trẻ tại trung tâm, đặc biệt đối với những trường hợp cần có các trị liệu về thuốc.

Để nâng cao hiệu quả can thiệp sớm ở mô hình trung tâm cần có sự phối hợp của nhiều nhân tố, bao gồm: Trung tâm, giáo viên can thiệp sớm và gia đình cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn nữa trong quá trình can thiệp cho trẻ, làm rõ vai trò của mỗi bên trong chương trình can thiệp; Giáo viên can thiệp, cha mẹ và giáo viên mầm non cần có những trao đổi định kì tiến trình và hiệu quả và khó khăn của việc can thiệp sớm và tham gia hòa nhập. Từ đó đưa ra những biện pháp hỗ trợ phù hợp.

Mức độ, thời lượng can thiệp và môi trường học của trẻ cũng ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả của chương trình can thiệp sớm. Trong nghiên cứu cứu cho thấy trẻ can thiệp thời lượng nhiều hơn có chỉ số phát triển tốt hơn, trẻ học mầm non tư thục hòa nhập dễ dàng hơn, trẻ ở ngoại thành có môi trường hòa nhập tốt hơn trẻ ở các quận nội thành.

Để CTS đạt hiệu quả cao nhất cần có sự phối hợp liên ngành giữa y tế- giáo dục- cộng đồng; Các lực lượng tham gia CTS và GDHN cần có đủ kiến thức, kĩ năng tham gia hoạt động đánh giá và thực hiện CTS cho trẻ, có như vậy mới có những nhìn nhận đúng đắn về khả năng của trẻ và lựa chọn môi trường giáo dục phù hợp nhất cho trẻ.

Các chương trình can thiệp sớm cho trẻ ngoài việc tập trung vào các lĩnh vực phát triển cũng cần chú ý đến các kỹ năng hòa nhập cho trẻ như: hợp tác nhóm, lắng nghe, làm theo hướng dẫn, chia sẻ với người khác, chia sẻ trước nhóm, các kỹ năng tự phục vụ…

Trẻ nên được tham gia chương trình CTS ngay khi được phát hiện và đoán, sự thích ứng và tiến bộ của trẻ không chỉ phụ thuộc vào độ tuổi can thiệp mà còn phụ thuộc vào dạng tật và mức độ nặng nhẹ của dạng tật đó; Kết quả đánh giá chính xác và tiên lượng khả năng của trẻ để thiết lập một chương trình can thiệp phù hợp cũng là một yếu tố quyết định hiệu quả của chương trình CTS.

Chương trình can thiệp sớm nên được duy trì với những trẻ có nhiều khó khăn trong quá trình phát triển ngay cả khi các trẻ đã tham gia vào quá trình hòa nhập. Nếu cần thiết có thể sử dụng hình thức giáo viên đặc biệt đến hỗ trợ trẻ tại các trường mầm non hòa nhập.

Ngoài những nhân tố được kể trên, việc giáo viên và phụ huynh có niềm tin và sự kỳ vọng đúng mức vào sự phát triển của trẻ khi tham gia can thiệp sớm sẽ góp phần quan trọng vào thành công của chương trình can thiệp sớm và khả năng hoà nhâp của trẻ.

Thực hiện can thiệp kịp thời và phù hợp giữ một vai trò vô cùng quan trọng giúp trẻ có nhu cầu đặc biệt phát triển được tiềm năng và tham gia hoà nhập ở mức cao nhất. Với đội ngũ chuyên gia và giáo viên được đào tạo, can thiệp sớm tại trung tâm không chỉ mang lại hiệu quả cao đối với việc phát triển tiềm năng của trẻ mà còn cung cấp cho cha mẹ dịch vụ hỗ trợ tư vấn kịp thời. Mô hình trung tâm xây dựng được sự kết nối giữa các chuyên gia, giáo viên và cha mẹ tạo nên sự thống nhất trong chương trình can thiệp sớm. Ở đây ngoài việc được tiếp cận với các dịch vụ và phương tiện hỗ trợ dạy học đầy đủ, các cha mẹ còn có cơ hội trao đổi và chia sẻ với nhau những kinh nghiệm giáo dục và chăm sóc trẻ. Tuy nhiên, khi tham gia can thiệp theo mô hình trung tâm, gia đình và trẻ gặp không ít các khó khăn khách quan như: khoảng cách địa lý, chi phí cho việc học tập, bố trí người đưa đón giữa nhà, trung tâm can thiệp sớm và trường mầm non hoà nhập. Mô hình này cần được nhân rộng tại các địa phương để giảm thiểu các khó khăn cho gia đình và giáo viên can thiệp sớm.

Để tăng cường hiệu quả của các trung tâm can thiệp sớm nhằm mang lại nhiều hơn cơ hội phát triển đầy đủ cho trẻ em, các trung tâm can thiệp sớm cần có sự kết hợp liên ngành, đặc biệt là có sự tham gia của các chuyên gia y tế. Được tiếp cận với can thiệp sớm với đầy đủ các yếu tố cấu thành là cơ hội hoà nhập tốt nhất đối với trẻ có nhu cầu đặc biệt.

Tại TP.HCM, trung tâm can thiệp sớm Sunshine, 110 Đường 40, KDC Tân Qui Đông, Phường Tân Phong, Quận 7, TP.HCM là nơi can thiệp cá nhân 1-1 hoặc 2-1 toàn thời gian từ sáng tới chiều, cho trẻ khuyết tật trí tuệ, chậm phát triển, rối loạn phổ tự kỷ (ASD), rối loạn thiếu chú ý (ADD), rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), có hành vi thách .