Bị ông Joe Biden chọc giận, Trung Quốc sẽ sớm đáp trả?

Liên tiếp những động thái cứng rắn đã được chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden triển khai từ đầu nhiệm kỳ, với phần lớn trong số đó nhằm vào Trung Quốc. Washington đã áp cấm vận và kiểm soát xuất khẩu do vấn đề ở Tân Cương (Trung Quốc), cảnh cáo các doanh nghiệp nước ngoài về tình hình ở Hong Kong (Trung Quốc), hay từ chối visa của học sinh và nghiên cứu sinh tình nghi có quan hệ với Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc.

Mới đây nhất, Mỹ đã kêu gọi các quốc gia lên tiếng chỉ trích, cáo buộc Bộ Công an Trung Quốc hoạt động gián điệp và tấn công mạng vì lợi ích và động cơ chính trị.

Ông Joe Biden và ông Tập Cận Bình trong một cuộc gặp năm 2012 tại Los Angeles. (Nguồn: Reuters)

Cho tới thời gian gần đây, Trung Quốc vẫn chủ yếu đáp trả bằng các hành động đơn lẻ, tận dụng truyền thông để đả kích và châm biếm Mỹ.

Tuy nhiên, dường như những đòn tấn công dồn dập của Washington đã khiến Bắc Kinh nổi giận. Chính quyền Chủ tịch Tập Cận Bình nhận thức rằng ông Joe Biden đang áp dụng chính sách chống Trung Quốc chiến lược, bài bản hơn so với người tiền nhiệm. Giờ đây, đã đến lúc Bắc Kinh đáp trả Washington với thái độ, hành động tương xứng.

Vạn lý Trường thành bằng thép

Đầu tiên, Trung Quốc đã “ăn miếng trả miếng” với trừng phạt của Mỹ và châu Âu về Tân Cương và Hong Kong. Chính quyền Chủ tịch Tập Cận Bình đã thắt chặt kiểm soát với các công ty phát hành công khai lần đầu (IPO) tại Mỹ. Đồng thời, Bắc Kinh đẩy mạnh hoạt động quân sự trên Biển Đông và Eo biển Đài Loan sau khi Washington thúc đẩy chính sách ủng hộ nhà lãnh đạo Thái Anh Văn.

Việc tăng cường hoạt động quân sự có thể dẫn đến đối đầu, ngay cả khi đây chỉ là tai nạn. Ngôn ngữ của một số quan chức và truyền thông nhà nước Trung Quốc có thể khơi gợi chủ nghĩa dân tộc trong nước, song cũng khiến quá trình hạ nhiệt căng thẳng song phương trở nên khó khăn hơn.

Ngoài ra, ông Joe Biden và ông Tập Cận Bình, dù đã nhiều lần gặp gỡ trong quá khứ trên các cương vị khác nhau, lại chưa một lần giáp mặt sau cuộc điện đàm dài hai tiếng đồng hồ tháng 2.

Trong quan hệ song phương, trả lời phỏng vấn trang Guancha.cn, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Lạc Ngọc Thành đã nhắc Mỹ tự vấn trước khi cố gắng thay đổi thế giới. Ít lâu sau người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên đã gọi việc Washington tố Bắc Kinh tấn công mạng là “vô căn cứ”, cáo buộc chính Mỹ mới là quốc gia khởi xướng những hành động này.

Giới chức Trung Quốc thường xuyên hạ thấp, thể hiện sự nghi ngờ về vai trò, đóng góp của Mỹ với hệ thống và giá trị quốc tế. Thậm chí, ngay cả chuyến thăm của tân Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Wendy R. Sherman tới Trung Quốc cũng trở thành đề tài khơi mào đối đầu, khi quan chức hai bên tranh cãi về từng chi tiết nhỏ, từ lịch trình các cuộc họp tới thành phần tham dự.

Cuối cùng, Bắc Kinh không ngần ngại chỉ trích chính sách đối nội của Washington khi thấy cơ hội. Khi một tòa nhà chung cư bị sập tại Surfside, Florida (Mỹ), truyền thông Trung Quốc nhanh chóng chỉ trích phản ứng “chậm chạp” của xứ cờ hoa so với vụ việc tương tự ở quê nhà. Mới đây, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên thậm chí gọi vụ thảm sát có yếu tố sắc tộc tại Tulsa, bang Oklahoma (Mỹ) năm 1921 là ví dụ về “diệt chủng” của chính quyền Mỹ.

Thừa căng thẳng, thiếu niềm tin

Trong bối cảnh đó, ông Thời Ân Hoằng, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Renmin ở Bắc Kinh nhận định: “Chính phủ Trung Quốc hiểu rõ áp lực và thách thức chưa từng có của nước này trên thế giới”. Tuy nhiên, nhằm tháo gỡ tình thế này, Trung Quốc sẽ phải điều chỉnh lại nhiều chính sách căn bản, điều Bắc Kinh cho là không khả thi hoặc chưa đáng để đánh đổi ở hiện tại.

Nhà phân tích độc lập Ngô Cường lại cho rằng sự nghi kỵ lẫn nhau đang ngăn cản Mỹ và Trung Quốc đưa quan hệ song phương trở lại trạng thái ổn định. Với Bắc Kinh, mọi hành động của Washington cùng đồng minh nhằm kìm hãm tốc độ tăng trưởng kinh tế và quân sự của nước này.

Truyền thông Trung Quốc đã nhân cơ hội đả kích phản ứng chậm chạp của chính quyền địa phương tại Mỹ sau vụ sập chung cư tại Surfside, bang Florida. (Nguồn: Newsweek)

Tại hội thảo tuần trước do Trung tâm về Trung Quốc và Toàn cầu hóa có trụ sở tại Bắc Kinh tổ chức, một số học giả đã quan ngại về hình ảnh quốc tế của Bắc Kinh. Khảo sát gần đây của Viện Nghiên cứu Pew cho thấy phần lớn người dân tại 15 nước lớn có cái nhìn tiêu cực về Trung Quốc.

Trong bối cảnh đó, Giáo sư Trữ Ân tại Đại học Quan hệ quốc tế ở Bắc Kinh đã kêu gọi các nhà ngoại giao Trung Quốc mềm mỏng và sáng tạo hơn trong việc truyền tải thông điệp với thế giới: “Tôi từng nói rằng các quan chức ngoại giao Trung Quốc đã có tiến bộ vượt bậc trong cách sử dụng ngôn ngữ nước ngoài, song khả năng truyền tải thông điệp, tìm kiếm sự đồng cảm của họ lại chưa được như vậy. Điều này đang ảnh hưởng trực tiếp tới hình ảnh quốc gia trên trường quốc tế”.

Tuy nhiên, chưa có gì cho thấy Bắc Kinh sẽ sớm thay đổi cách tiếp cận cứng rắn ấy. Chính giới và quan chức ngoại giao Trung Quốc đều hiểu rằng quan điểm này đến từ tầng lớp lãnh đạo. Chủ tịch Tập Cận Bình đã khẳng định lập trường của ông sẽ không đổi. Từ trước khi ông Joe Biden thắng cử, ông Tập đã đề cập tới chủ đề “phương Tây suy tàn, phương Đông trỗi dậy”, cụm từ xuất hiện ngày càng nhiều trên các diễn đàn công khai tại Trung Quốc.

Theo ông Đặng Duật Văn, cựu phó tổng biên tập Thời báo Nghiên cứu của Đảng Cộng sản Trung Quốc, nhiều người Trung Quốc tin 5 năm tới sẽ là quãng thời gian căng thẳng nhất trong quan hệ Mỹ-Trung, bởi “Bắc Kinh nghĩ mình đã đủ mạnh và sẵn sàng đối đầu Washington khi cần thiết”.