“Đánh cuộc” để thoát nghèo
So với Sin Suối Hồ (người H’ Mong, Phong Thổ, Lai Châu) - bản du lịch cộng đồng tiêu biểu nhất Việt Nam và bản Thái Hải (người Tày, TP Thái Nguyên, Thái Nguyên) – Top 32 bản du lịch cộng đồng tốt nhất thế giới; bản Mai Hịch (người Thái, Mai Châu, Hòa Bình) – bản du lịch cộng đồng Asean, có thể nhân rộng.
Sin Suối Hồ là mô hình hợp tác xã, chủ nhiệm là mục sư Tin lành, có uy tín, tâm huyết, gương mẫu và vận động cả bản cùng tham gia, dù chỉ mới tốt nghiệp tiểu học. Bản Thái Hải do cô dâu người Việt sáng lập, tổ chức như một công ty khép kín, bảo tồn thực dưỡng và văn hóa người Tày. Mai Hịch là bản nghèo mà xóm Hịch 2 nghèo và bẩn nhất. Du lịch, không có trong ước mơ của họ.
Giữa năm 2012, Tổ chức Bánh mì cho Thế giới (BFDW - Bread for the World - Protestant Devlopment Service) thông qua Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe và Phát triển Cộng đồng (COHED) tài trợ tư vấn làm du lịch cộng đồng tại Xóm Hịch 2 xã Mai Hịch, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình. Gia đình anh chị Hà Công Minh – Hà Thị Thơ, một trong những hộ nghèo nhất xóm được chọn. Địa diểm là căn nhà bỏ hoang gần 7 năm, canh chuồng trâu bỏ trống. Gia đình thuê chỗ khác bán tạp hóa vặt.
Một góc nhỏ ở xã Mai Hịch
Chọn Mai Hịch làm điểm, ai cũng ngạc nhiên. Chẳng ai tin có thể làm du lịch cộng đồng ở bản nghèo và bẩn như Mai Hịch. Không chỉ nghèo mà còn học vấn ít. Anh Minh chỉ qua lớp 4. Chị Thơ mù chữ. Được chọn thì mừng nhưng rất lo. Gia đình ít học lẫn ít tiền nhưng thấy tư vấn nhiệt tình nên cố theo, may ra thoát nghèo.
Chuyên gia tư vấn về ở cùng dân bản. Ăn, ở, sinh hoạt và truyền lửa; xắn quần cùng dân bản làm mọi việc. Từ chọn vật liệu, bàn bạc thiết kế, nâng nền, sửa chuồng trâu thành nhà bếp, nâng nhà sàn… 85% dân số xã Mai Hịch là người Thái. Bản sắc văn hoá truyền thống tương đối nguyên vẹn với thói quen chỗ ngủ, chỗ ăn chung trên nhà sàn. Dưới nhà sàn để vật dụng.
Phải làm cuộc cách mạng, tách chỗ ăn, chỗ ngủ riêng. Muốn vậy phải nâng sàn lên 2m2. Thay chăn mền chiếu gối truyền thống bằng chuẩn 2 sao. Mỗi chỗ ngủ có nệm, gối, mùng, mền, dra, 2 ổ cắm điện và đèn ngủ, đọc sách riêng. Có màn ngăn các giường. Nhà vệ sinh thoáng, sạch. Mọi thứ tươm tất như khách sạn.
Nhà ăn chuyển xuống dưới nhà sàn, có bàn, ghế, chén đũa lịch sự. Các ống tre được tận dụng làm máng để muỗng, đũa; mắt ống tre làm gạt tàn thuốc…Mời đầu bếp cao cấp từ Hà Nội về hướng dẫn bà con chế biến món ngon từ nguyên vật liệu tại chỗ. Các buổi huấn luyện thực hành, cầm tay chỉ việc về nghiệp vụ phòng, bếp, lễ tân…giúp người dân làm quen với du lịch chuyên nghiệp.
Nhà sàn cũ trước đây của bà con trong bản
Mọi việc tưởng đơn giản nhưng rất gian nan. Những ngày đầu, chuyên gia tư vấn dặn dân không phơi đồ lót tứ giăng nhưng thay đổi thói quen rất khó. Nhiều khi phải đem giấu luôn. Bản rất bẩn vì phân gia súc và trẻ con. Vừa vận động, vừa tổ chức thu mua phân, bón cho cây kiểng. Trẻ con toàn ở truồng. Phải dùng kẹo bánh để thưởng và thuyết phục.
Để có tiền cải tạo nhà, mua sắm vật dụng, gia đình huy động vốn cả dòng họ, được hơn 60 triệu. Số tiền rất lớn với những hộ nghèo vùng cao lúc đó. Coi như đánh cuộc để mong thoát nghèo. Các dịch vụ không ngừng dược nâng cấp. Có cả hồ bơi sinh thái, cải tạo từ ao cá, nước suối tự nhiên, không hóa chất. Hồ “nhỏ nhưng có võ”, xinh và hút khách.
Cải tạo nhà sàn
Năm 2013 khai trương, đón được hơn 500 khách, mừng như trúng số. Lương khách tăng dần. Có thêm dịch vụ thuê xe đạp quanh bản, trekking xuyên bản rồi ngồi bè tre xuôi dòng suối Xia; các trải nghiệm gắn với nông nghiệp như cấy, gặt lúa, đan lát, thêu thùa, nấu ăn; khám phá cảnh quan, môi trường chung quanh; thưởng thức và giao lưu văn nghệ…
Chỗ ngủ ở homestay Minh Thơ
Homestay Minh Thơ là ngọn cờ tiên phong du lịch cộng đồng gắn nông thôn mới. Từ đốm lửa ban đầu thành công, đã nhân rộng ra nhiều địa phương khác, trong đó có những điển hình tiêu biểu như A Chu (Hua Tạt, Vân Hố, Sơn La) năm 2015; A Páo (Mai Châu, Hòa Bình) 2018; Hoa Ếch (Sa Đéc, Đoồng Tháp) 2018, Xuân Diện (Hợp Thành, TP Lào Cai) 2019; UNFO Đa Mi (Hàm Thuận Bắc, Bình Thuận) 2023…
Những quả ngọt từ du lịch cộng đồng
Bản du lịch cộng đồng xóm Hịch 2 hiện có 11 homestay (8 phòng riêng mỗi hộ trung bình xây thêm 02 phòng) (gọi là villagestay thì đúng hơn) với 215 chỗ ngủ. Có 4 hồ bơi (3/4 là hồ bơi sinh thái); 69 xe đạp cho thuê; 32 bè tre; 5 đội văn nghệ (có 1 đội học sinh). Xe đạp, bè tre, văn nghệ đều xoay tour, dạng tổ hợp tác, chia sẻ lợi nhuận, không tập trung vào gia đình nào.
Hồ bơi tự nhiên ở homestay Minh Thơ
Cùng với homestay A Chu - mô hình du lịch cộng đồng hộ gia đình; Puluong retreat - mô hinh du lịch cộng đồng doanh nghiệp vừa và nhỏ; homestay Minh Thơ - mô hình bản du lịch cộng đồng là 3 mô hình tiêu biểu, được CBT Việt Nam (Community Based Tourism) chọn là điểm khảo sát, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm của STUDY TOUR. Đây là hoạt động bắt buộc trước khi ký hợp đồng tư vấn DLCĐ với các địa phương. Xóm Hịch 2 cũng đón rất nhiều đoàn khách trong và ngoài nước đến trải nghiêm, học tập.
Xóm Hịch 2 là điểm du lịch cộng đồng tiêu biểu ASEAN 2017 - 2019. Năm 2019, xóm Hịch 2 đón hơn 20.000 lượt khách, doanh thu trên 9 tỷ đồng. Bí thư (nay là Bộ trưởng Lê Minh Hoan), Chủ tịch UBND, Chủ tịch HĐND tỉnh Đồng Tháp; Bí thư tỉnh Sóc Trăng; PCT UBND tỉnh Hậu Giang cùng nhiều cán bộ lãnh đạo Tổng cục Du lịch; các Sở… đã đến thực địa, khảo sát.
Buffet sáng ở homestay Minh Thơ
Đến Xóm Hịch 2, du khách được khám phá thiên nhiên kỳ thú với rừng nguyên sinh, đồi cọ, leo núi Pù Dênh; thám hiểm hang Lộng; đạp xe thăm thú bản làng, trải nghiệm chèo bè mảng suối Xia; trải nghiệm ẩm thực Thái; không gian nhà sàn truyền thống; hoạt động văn hóa, văn nghệ, múa sạp, múa xoè bên chiếu rượu cần nếp nương mỗi tối…
Cùng trải nghiệm các hoạt động trồng trọt, chăn nuôi; cooking class, tắm thác, trekking qua suối, ruộng ngô, đồng lúa, rừng tre; hoà nhịp cuộc sống nông thôn bình dị. Năm 2018, ông Vũ Đình Nghĩa, nguyên giám đốc đài Phát thanh và Truyền hình, Chủ tịch Hội nhà báo Bình Thuận, tới đây đã hết sức ngạc nhiên: “Làm sao ở vùng sâu, vùng xa mà nấu ăn ngon thế?”
Hai vợ chồng Minh Thơ chuẩn bị bàn ăn tối cho du khách
Hiện nay, ngoài xóm Hịch 2, xã có thêm điểm du lịch cộng đồng các xóm Hịch 1, Cha Lang với 9 hộ kinh doanh dịch vụ homestay đón khách tại gia, bình quân mỗi hộ phục vụ 20 - 25 khách lưu trú. Mai Châu Valey Retreat (xóm Hải Sơn) và Mai Sơn De Mai Hịch (xóm Hịch 2) là hai điểm du lịch cộng đồng nghỉ dưỡng cao cấp.
Nhờ tận dụng cảnh quan và phát huy bản sắc văn hoá nên các điểm đến hút khách quanh năm; 70% là người nước ngoài, nhiều đoàn lưu trú cả tuần. Để tránh nhàm chán, các hộ làm du lịch kết nối chuỗi homestay với các điểm đến khác như du lịch cộng đồng bản Bước, xã Xăm Khoè; bản Lác, xã Chiềng Châu… Khắc phục vài bất tiện của nhà sàn, các hộ cũng cải tạo, chia thành buồng, có không gian riêng tư nhất định.
Vợ chồng anh Minh chị Thơ – Chủ homestay Minh Thơ
Ông Vì Văn Huệ, Phó Chủ tịch HĐND xã Mai Hịch, khẳng định “Lĩnh vực thương mại và du lịch đóng góp 41,7% vào nguồn thu chủ yếu địa phương, hỗ trợ tích cực tiêu thụ nông sản sạch. Du lịch cộng đồng không chỉ xóa đói giảm nghèo mà là con đường duy nhất xây dựng nông thôn mới và làm giàu chính đáng“.
Từ đầu năm 2023 đến nay (hết tháng 10), thông qua kết nối các công ty lữ hành, du lịch cộng đồng xóm Hịch 2 đã đón gần 10.000 lượt khách. Các dịch vụ đang phục hồi mạnh mẽ, đảm bảo chất lượng và không ngừng sáng tao.
Chị Hà Thị Thơ luôn hồn nhiên trải lòng với các đoàn Study Tour: “Chúng em, tiếng Việt chưa sõi, lấy đâu ra tiếng Anh, tiếng Pháp. Lúc mới khai trương, mỗi lần khách Tây vào, hai vợ chồng cứ giành nhau rửa chén vì ngừng tay là khách hỏi, mình nghe mà có hiểu gì đâu”. Mù chữ Việt nhưng giờ có thể giao dịch tiếng Anh căn bản với khách nước ngoài.
Các dịch vụ xóm Hịch 2 có - Tổ dịch vụ chèo bè tre - Tổ dạy nấu ăn món dân tộc - Tổ cung cấp xe đạp - Tổ văn nghệ - Tổ HDV địa phương… Số lượng nhân lực làm việc gián tiếp khoảng 120 người. Tổ văn nghệ 3 tháng đầu năm thu nhập 10 triệu/người. Tổ bè tre khoảng 5 triệu/người.
Du lịch cộng đồng nhưng khách vào có Welcome Drink. Chỉ 20 khách là ăn sáng buffe đầy đủ với giá 80.000 đồng. Có máy pha cà phê, nước uống 3 - 4 loại. Một số dịch vụ, đặc biệt là tinh thần và thái độ phục vụ, chấp luôn khách sạn 4 sao.
