Cay lanh bieu tuong van hoa nguoi Mong
Truyen thong trong cay lanh la mot truyen thong tot dep gan voi nguoi Mong tu bao doi nay, viec su dung cac san pham tu lanh duoc phan anh tren nhieu phuong dien, trong do co o cac linh vuc sinh hoat trong doi song hang ngay nhu: An, mac, o... den ton giao tin nguong, van hoa dan gian, le hoi truyen thong va phong tuc tap quan.
Cay lanh trong van hoa am thuc
Tu xa xua nguoi Mong trong lanh khong chi dung trong viec lay soi de lam ra nhung cai ao, cai quan, ma cay lanh con su dung trong van hoa am thuc. Mac du viec su dung cac canh, la, hat lanh trong an uong chi o muc han che, nhung no da tao nen mot net doc dao trong van hoa am thuc nguoi dan noi day.
La lanh thuong duoc nguoi Mong su dung nhu mot thu gia vi, phu gia cho mot mon an nao do de tang su hap dan cho mon an hay la thu nguyen lieu de an kem chua benh. Viec nay giong nhu nguoi
Kinh su dung cac loai la xa, gung, hanh... cho vao cac mon an. Khi nau an, nguoi Mong cung biet lua chon cac loai la de lam phu gia tang them suc cuon hut cua mon an.
La lanh co vi hoi chua va chat duoc dung de an song, nhat la khi rang thit ga nguoi Mong hay dung la lanh de cho thit ga thom hon, hay khi kho ca la lanh cung duoc dung voi muc dich lam at di mui tanh cua ca. Dong thoi, khi che bien mon thang co - mot mon an truyen thong cua dan toc Mong, ho su dung kha nhieu phu gia, trong do la lanh cung duoc dua vao lam mot vi dac biet. Ngoai ra, la lanh cung duoc dung de dun nuoc uong.
Cay lanh va trang phuc nguoi Mong
Khi nhac den nguoi Mong dac biet la phu nu, moi nguoi thuong nghi den chiec vay bang vai lanh voi nhung duong net, mau sac hoa van dac trung khong the lan voi mot loai trang phuc nao, voi mot dan toc nao khac. Nguoi phu nu Mong luon gan lien voi nghe trong lanh det vai, bo soi lanh nhu la vat bat ly than cua ho. Tren duong di lam, di cho, tren duong di gap nguoi yeu... nguoi phu nu luon xe lanh, noi soi lanh.
 |
| Nguoi phu nu Mong luon gan voi nghe trong lanh det vai. |
Tu cay lanh, cay cham, sap ong va cac ky thuat gian don, ho da sang tao len mot nghe thu cong my nghe dac sac. Nghe det vai duoc phat huy den tam cao cua nghe thuat hoi hoa va ky thuat may va. Ho duy tri nghe det vai khong phai vi kinh te, ma don gian la cac san pham do tao ra tu lanh - mot loai cay mang tin hieu toc nguoi, nhac nho ho luon luon nho ve coi nguon. Vi the, du hien nay tren thi truong co rat nhieu loai vai khac nhau, ben hon, dep hon, nhung ho van thich dung loai vai lanh do, loai vai ma do chinh ban tay, cong suc lao dong cua ho lam ra.
Trong lam nha
Nha nguoi Mong la kieu nha trinh tuong hay la cac tam van xe duoc ghep voi nhau, mai nha la he thong cac cot, keo, xa duoc noi voi nhau boi ky thuat ngam hay mong va buoc lat. Do vay khi lam nha, nguoi Mong su dung nhung soi lanh thay the cho lat de buoc cac keo va xa voi nhau, cac canh cua, nhung tam van ghep thanh tuong... Boi soi lanh sau khi duoc phoi va luoc nen rat dai va khong de bi muc. Hon nua theo quan niem cua nguoi Mong thi cay lanh co suc song vinh cuu, do vay, ho dung lanh de buoc cung voi y nghia hy vong mai nha cua minh se duoc ben chat, khong bi hong.
Trong dam cuoi
Quy dinh trang phuc cuoi cua co dau chu re phai la nhung bo trang phuc lam tu vai lanh, duoc theu thua rat ky cong. Ngoai ra, nguoi Mong o mot so vung nhu xa Lung Tam, huyen Quang Ba, tinh Ha Giang con co tuc le khi to chuc hon le bat buoc phai co hai cuon vai lanh, moi cuon dai khoang 10 m, cuon mau trang danh cho co dau, cuon mau den danh cho chu re, hai cuon vai nay trai ra va cuon lai theo cac nghi thuc duoc thay cung huong dan.
Ve hoa van tren vai tho cam cua nguoi Mong, tinh Ha Giang.
Trong tang ma
Le tang cua nguoi Mong la mot hien tuong van hoa dac sac bao gom nhieu nghi le khac nhau, phan anh quan he ve lich su xa hoi, ve cong dong dan toc. Trong dam ma cua nguoi Mong chia lam hai lan: lam ma tuoi luc co nguoi vua moi chet va le ma kho luc nguoi chet da chon duoc nua thang tro di. Trong le tang, nguoi Mong quy dinh trang phuc cho nguoi chet phai lam tu vai lanh, nhu vay khi sang the gioi ben kia ong ba, to tien moi nhan ra. Nguoi den phung vieng cung phai mac vai lanh, do do lanh la mot san pham khong the thieu.
Nguoi chet co bao nhieu con se duoc bay nhieu bo trang phuc bang lanh do con gai va con dau lam cho. Nhin vao so khan dap len mat nguoi chet ta co the biet duoc nguoi chet co bao nhieu con. Vi the nguoi con gai Mong sau khi lay chong, ngoai trach nhiem may quan ao cho chong con, ho con phai chuan bi cho bo me de, bo me chong moi nguoi mot bo trang phuc bang vai lanh de mac khi chet.
Nguoi Mong o mot so noi treo cang nguoi chet gan ban tho to tien, cang nay tuong trung cho ngua troi, khi khenh nguoi chet ra bai chon, nguoi Mong phai dung day lanh buoc thi hai vao cang, neu nguoi chet khong co con trai thi buoc bang soi lanh, neu nguoi chet co con trai thi buoc bang vai lanh trang do nguoi con dau det cho. Day lanh hoac vai lanh, ngoai tac dung giu cho thi hai nguoi chet khong bi roi ra khoi cang khi khenh di chon, no con co vai tro la day “dat ngua”, day dan duong cho nguoi chet ve voi to tien.
 |
| Trang phuc cua phu nu Mong luon duoc chi em luu giu va su dung trong sinh hoat hang ngay. Anh: Xuan Tu |
Trong doi song tam linh
Khong chi dong vai tro trong tin nguong, lanh con la chat lieu dac sac cua van hoa Mong. Lanh khong chi di vao tho ca tro thanh bieu tuong cua phu nu, cua tinh yeu, niem khat khao hanh phuc. Bieu tuong ay cang sau sac hon khi cay lanh, vai lanh, soi lanh duoc dat o vi tri trang trong linh thieng. Lanh thanh cay thieng, vat dan duong sang the gioi sieu nhien, lanh la vu khi thieng tru ta.
Lanh con la vat bao ve nguoi Mong. Hang nam, truoc khi vao mua phat nuong, lam ray, dong bao bao gio cung to chuc le cung bao ve hon nhung nguoi trong gia dinh. Toan bo thanh vien gia dinh phai o trong nha khi lam le cung. Thay cung lay soi day lanh boi mau cho buoc xung quanh vach nha voi y niem hon cua moi nguoi duoc bao ve, khong gap tai nan khi lam nuong ray.
Trong le giai han cho dong ho, thay cung dung mot tam vai lanh trang nhung nuoc thieng cung ga, cau mong than linh nhap vao tam vai lanh va che cho cho cac thanh vien dong ho. Ket thuc buoi le, truong ho dung keo cat vai lanh thanh nhieu manh phat cho tung ho gia dinh. Cac gia dinh chon manh vai lanh truoc cua nham tao ra buc tuong vo hinh ngan chan ma ac vao nha. Rieng truong ho lai treo tam vai lanh truoc cua chinh tru ta ma cho ca dong ho.
