Nhiều trường hợp người dân bị cướp giật, theo phản xạ đã giành giật lại tài sản và bị các đối tượng cướp giật chống trả, gây thương tích, thậm chí thiệt mạng.
Như năm 2017, tại Quảng Ninh, một người phụ nữ tên H. đang đi trên đường thì bị một đối tượng đi xe máy áp sát giật điện thoại. Ngay lập tức, chị H. tri hô và đuổi theo tên cướp. Trong quá trình truy đuổi, bị tên cướp chèn đầu, xe chị H. đâm phải cột mốc khiến chị H ngã xuống đường bị thương nặng. Chị H. được người dân đưa đi cấp cứu ngay sau đó nhưng không qua khỏi.
Hay ngày 16/5 vừa qua, tại TPHCM người dân đi đường thì nghe tiếng hô hoán cướp, cướp. Sau đó, họ thấy hai cô gái đi xe máy đuổi theo nam thanh niên điều khiển xe máy hiệu Vario đang chạy về hướng ngã tư Hàng Xanh. Cách ngã tư Hàng Xanh khoảng 200m, một cô gái dùng tay kéo nam thanh niên lại khiến 2 xe máy loạng choạng và tông vào 1 xe máy đang lưu thông trên đường.
Vậy trong những trường hợp gặp cướp có nên để “của đi thay người” đặt an toàn lên trên hay nên chống trả và trong quá trình chống trả với cướp nếu gây tai nạn hoặc thiệt mạng thì sao?
Theo Luật sư Đặng Văn Cường – Văn phòng Luật sư Chính Pháp thì bắt cướp, giành giật với những đối tượng cướp giật là những hành vi nguy hiểm và có thể gây tổn hại đến sức khỏe, thậm chí tính mạng của nạn nhân.
Bởi vậy để thực hiện hành vi bắt giữ người phạm tội quả tang, giành giật tài sản đối với những tên cướp thì cần phải cân nhắc trong từ từng tình huống cụ thể, đảm bảo an toàn tính mạng, sức khỏe cho bản thân và người khác.
Dưới góc độ pháp lý thì pháp luật cho phép và khuyến khích người dân bắt giữ người phạm tội quả tang. Hành vi cướp tài sản, cướp giật tài sản là hành vi vi phạm pháp luật hình sự. Đối tượng thực hiện hành vi cướp giật tài sản là người phạm tội quả tang.
Bởi vậy bất cứ ai khi phát hiện ra trường hợp cướp giật tài sản cũng có quyền khống chế, bắt giữ và giao nộp cho cơ quan chức năng xử lý.
Tuy nhiên, việc bắt giữ tội phạm, bắt giữ người phạm tội quả tang, thực hiện thận trọng, đảm bảo an toàn cho người bắt giữ cũng như những người khác.
Gây thiệt hại trong khi bắt giữ người phạm tội có bị xử lý?
Pháp luật cho phép khi bắt người phạm tội quả tang, bắt giữ tội phạm có thể gây thương tích, thiệt hại đến sức khỏe của đối tượng phạm tội nếu không còn cách nào khác. Cụ thể đó là một trong những trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự theo quy định của bộ luật hình sự năm 2015:
“Điều 24. Gây thiệt hại trong khi bắt giữ người phạm tội
- Hành vi của người để bắt giữ người thực hiện hành vi phạm tội mà không còn cách nào khác là buộc phải sử dụng vũ lực cần thiết gây thiệt hại cho người bị bắt giữ thì không phải là tội phạm.
- Trường hợp gây thiệt hại do sử dụng vũ lực rõ ràng vượt quá mức cần thiết, thì người gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm hình sự”.
Như vậy, điều 24 bộ luật hình sự năm 2015 quy định nếu phát hiện người phạm tội quả tang mà gây thiệt hại đến sức khỏe, tài sản, thậm chí tính mạng của người phạm tội nếu không còn cách nào khác, buộc phải sử dụng vũ lực một cách cần thiết thì hành vi này được loại trừ trách nhiệm hình sự. Đây là quy định mới mới được đưa vào bộ luật hình sự năm 2015.
Khi bị tấn công mà chống trả có phạm tội?
Bên cạnh quy định này thì pháp luật Về phòng vệ chính đáng và tính thiết cấp thiết.
Theo đó khi một người đang bị người khác tấn công, đe dọa đến tính mạng, sức khỏe thì bất cứ ai cũng có quyền chống trả một cách cần thiết để triệt tiêu vũ lực của đối tượng đang tấn công xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người khác.
Đây là phòng vệ chính đáng và nếu đối tượng tấn công người khác bị thiệt hại thì người thực hiện phòng vệ chính đáng cũng không phải chịu trách nhiệm.
Ngoài ra, trong những tình thế, tình huống cụ thể cũng có thể được xác định là tình thế cấp thiết, người không còn cách nào khác gây thiệt hại cho người khác để tránh những thiệt hại lớn hơn thì pháp luật cũng cho phép.
Nội dung này được bộ luật hình sự năm 2015 quy định như sau:
“Điều 22. Phòng vệ chính đáng
- Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên. Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.
- Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại. Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này.
Điều 23. Tình thế cấp thiết
- Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh gây thiệt hại cho quyền, lợi ích hợp pháp của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa. Hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết không phải là tội phạm.
- Trong trường hợp thiệt hại gây ra rõ ràng vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết, thì người gây thiệt hại đó phải chịu trách nhiệm hình sự.”
Như vậy, trong những tình huống tấn công tội phạm, tấn công lại người sử dụng vũ lực đang đe dọa đến tính mạng, sức khỏe của người khác thì cơ quan chức năng sẽ xem xét đến các trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự trong đó có: phòng vệ chính đáng, tình thế cấp thiết, gây thiệt hại trong khi bắt giữ người phạm tội..
Bởi vậy, trong tình huống người bị hại hoặc những người khác giành giật tài sản, bắt giữ những đối tượng cướp giật trên đường phố thì đây là hành vi pháp luật cho phép và khuyến khích tuy nhiên cần phải đảm bảo an toàn đến tính mạng sức khỏe của người bắt giữ và những người khác.
Trong trường hợp đối tượng cướp giật tài sản bỏ chạy gây tai nạn giao thông thì người đuổi bắt cũng không bị truy cứu trách nhiệm hình sự, không phải chịu trách nhiệm pháp lý.
Trách nhiệm do đối tượng gây tai nạn giao thông hoàn toàn chịu trách nhiệm. Tuy nhiên đây là những tình huống nguy hiểm, với những đối tượng phạm tội có tổ chức, dàn cảnh để cướp giật thì những người truy đuổi có thể gặp nguy hiểm và nguy hiểm cho những người tham gia giao thông.
Bởi vậy cần cân nhắc việc truy đuổi đối tượng cướp giật sao cho tránh thiệt hại đối với những người khác.
Pháp luật hình sự quy định về bắt người phạm tội quả tang. Theo đó đối tượng thực hiện hành vi phạm tội quả tang có dấu vết tội phạm hoặc người khác chứng kiến đối tượng thực hiện hành vi tội phạm là cướp giật thì bất cứ ai cũng có quyền bắt giữ và giao nộp cho cơ quan chức năng xử lý.
Pháp luật nghiêm cấm hành vi tự xử. Khi bắt giữ được tội phạm không được phép đánh đập, hành hạ nếu như đối tượng phạm tội không còn chống trả nữa và phải bàn giao cho cơ quan chức năng xử lý.
Nếu khi đã bắt được tội phạm mà đánh đập, hành hạ, gây thương tích cho người phạm tội thì hành vi này sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật, có thể là tội cố ý gây thương tích, tội hủy hoại tài sản, tội giết người tùy thuộc vào hành vi cụ thể…