Adar Poonawalla - Giám đốc của Viện Huyết thanh Ấn Độ (SII) - nhà sản xuất vaccine lớn nhất thế giới từng cam kết sẽ đóng vai trò dẫn đầu trong nỗ lực chống COVID-19 trên toàn cầu. Đế chế của ông ký các hợp đồng trị giá hàng trăm triệu USD để xuất khẩu vaccine sang các nước khác.
Nhưng lời hứa đó đã tan thành mây khói. Ấn Độ - quốc gia bị nhấn chìm trong làn sóng COVID-19 thứ hai đang phải tạm ngừng xuất khẩu vaccine. Quyết định này khiến nhiều nước và các nhóm viện trợ phải chạy đôn chạy đáo để tìm kiếm những liều vaccine khan hiếm ở những nơi khác.
Tại quê nhà, các chính trị và công chúng chỉ trích gay gắt Poonawalla và công ty của ông vì tăng giá vaccine giữa đại dịch. SII không thể gia tăng năng lực sản xuất ở thời điểm Ấn Độ cần vaccine như cần vàng. Poonawalla nói với một tờ báo Anh rằng ông nhận được không ít lời đe dọa từ các chính trị gia và một số người quyền lực ở Ấn Độ yêu cầu cung cấp vaccine cho họ.
Cam kết "cứu nhân loại"
Trong cuộc phỏng vấn với New York Times, vị giám đốc 40 tuổi bảo vệ công ty của mình. Ông nói trong tình cảnh hiện tại, ông không còn cách nào khác ngoài việc giao vaccine cho chính phủ.
Adar Poonawalla. (Ảnh: NYT)
Theo Poonawalla, sản xuất vaccine là một quá trình vất vả, đòi hỏi đầu tư và rủi ro lớn. Nhấn mạnh chỉ riêng Viện Huyết thanh Ấn Độ không đủ khả năng cung cấp đủ vaccine do 1,3 tỷ dân nước này cũng như gánh toàn bộ trách nhiệm tiêm chủng cho các nước nghèo, Poonawalla nói không ai chấp nhận rủi ro sớm như mình.
"Tôi ước những người khác đã dám dấn thân như tôi từ đầu", ông nói.
Tình thế của Poonawalla hiện tại phản ảnh bước ngoặt lớn của Viện Huyết thanh Ấn Độ và chính phủ nước này. Vào tháng 1, khi Ấn Độ khởi động chiến dịch tiêm chủng và bắt đầu xuất khẩu, Thủ tướng Narendra Modi cam kết vaccine của họ sẽ “cứu nhân loại”.
Nhưng chỉ vài tháng sau, thảm kịch ập tới quốc gia Nam Á. Ấn Độ đang không thể tự cứu mình.
Triển vọng tiêm chủng dài hạn của Ấn Độ được cải thiện sau khi chính quyền Biden ủng hộ việc dỡ bỏ các biện pháp bảo vệ sở hữu trí tuệ đối với vaccine. Điều này có thể giúp các nhà máy Ấn Độ sản xuất vaccine dễ dàng hơn. Tuy nhiên, điều đó có thể sẽ không giúp ích được nhiều cho cuộc khủng hoảng hiện tại ở Ấn Độ.
SII giành được sự ủng hộ của ông Modi một phần vì nó phù hợp với thông điệp mà chính phủ nhiều lần nhấn mạnh về một Ấn Độ tự cường, sẵn sàng soán ngôi các cường quốc trên thế giới.
Những ngày này, khi Ấn Độ đang nhận viện trợ chống dịch từ hàng loạt các quốc gia trên thế giới, tham vọng trên đang bị đặt dấu hỏi.
Poonawalla tiếp quản SII cách đây 10 năm từ cha mình ông Cyrus - một người nuôi ngựa trở thành tỷ phủ vaccine.
Trước khủng hoảng, Poonawalla được truyền thông Ấn Độ ca ngợi như một tấm gương của lớp doanh nhân trẻ thế hệ mới. Những bức ảnh của Poonawalla và vợ được cư dân mạng lan truyền và hết mức khen ngợi.
Năm ngoái, SII ký thỏa thuận với AstraZeneca để sản xuất 1 tỷ liều vaccine AstraZeneca, gọi là Covishield ở Ấn Độ.
SII cũng nhận được khoản trợ 300 triệu USD từ Quỹ Gates để cung cấp 200 triệu liều Covishield và một loại vaccine khác đang được phát triển cho Liên minh vaccine Gavi.
Các công nhân làm việc trong nhà máy của SII. (Ảnh: NYT)
Vài tháng trước, SII cam kết sẽ bán 1,1 tỷ liều vaccine trong những tháng tới. Ở thời điểm Ấn Độ ngừng xuất khẩu vaccine, SII mới chỉ sản xuất được 60 triệu liều. Khi không nhận đủ số vaccine yêu cầu, AstraZeneca gửi cho SII thông báo pháp lý về việc chậm trễ giao hàng.
Ông Poonawalla cho biết SII phải "tạm thời trì hoãn" các cam kết của mình sau khi chính phủ quyết định ngừng xuất khẩu.
Mộng đẹp bất thành
Thế giới đang phải vật lộn với hiệu ứng gợn sóng từ động thái của Ấn Độ. Một phát ngôn viên của Gavi cho biết quyết định ưu tiên nhu cầu trong nước của New Delhi đang tác động mạnh mẽ tới các khu vực khác trên thế giới đang rất cần vaccine.
Tuần trước, Gavi phải ký hợp đồng với một công ty vaccine của Mỹ để lấp đầy khoảng trống mà SII bỏ lại.
Nepal, quốc gia láng giềng của Ấn Độ từng phải đổi luật để trả trước cho SII 80%, tương đương với 6,4 triệu USD để mua 2 triệu liều Covishield. Sau khi giao được 1 triệu liều, SII đề nghị trả lại tiền mua 1 triệu liều vaccine còn lại. Nepal từ chối, hy vọng có thể nhận nốt chỗ số vaccine còn lại khi sóng thần COVID-19 từ Ấn Độ tràn qua biên giới, tấn công quốc gia này.
Ấn Độ chỉ sản xuất hai loại vaccine, Covishield của SII và một loại được phát triển ở Ấn Độ. Thỏa thuận của chính phủ Ấn Độ sản xuất vaccine Sputnik V của Nga không thể đi đến đồng thuận.
Poonawalla cho rằng SII lẽ ra đã không phải đối mặt với nhiều áp lực tới vậy nếu các nhà sản xuất khác hành động sớm hơn.
"Tôi cảm thấy buồn vì chúng tôi không thể tiếp tục giúp đỡ, nhưng đừng quên ưu tiên hàng đầu của chúng tôi là đất nước của chúng tôi, nơi mang lại cho chúng tôi mọi thứ. Sau tất cả, tôi vẫn là một người Ấn Độ. Tôi có thể là một công dân toàn cầu nhưng thực tế là tôi đang sống ở Ấn Độ. Chúng ta cần chăm lo cho chính mình, giống như Mỹ và châu Âu chăm sóc chính họ", ông Poonawalla nói.
Nhưng SII cũng không thể đáp ứng được nhu cầu của Ấn Độ.
Kế hoạch ban đầu của SII là chia số vaccine họ sản xuất thành 2 phần. 50% cho chiến dịch tiêm chủng của Ấn Độ. 50% còn lại cung cấp cho các nước khác, trực tiếp hoặc thông qua cơ chế COVAX của WHO.
Người dân đợi tiêm vaccine tại một bệnh viện ở New Delhi. (Ảnh: NYT)
Hiện tại, SII đang đóng góp 90% nguồn cung của Ấn Độ, nhưng quốc gia Nam Á tới nay mới chỉ tiêm đủ 2 liều cho 3% dân số. Ở một số bang, nhiều điểm tiêm chủng phải đóng cửa vì hết vaccine.
Năm ngoái, Poonawalla cam kết trong đầu năm 2021, SII sẽ bung ra 100 triệu liều mỗi tháng. 4/10 trong số này sẽ xuất đi nước ngoài.
Nhưng sau vụ hỏa hoạn tại một nhà máy, công suất của SII giảm xuống còn 72 triệu liều. Thời điểm đó, Poonawalla tin tưởng một khoản tài trợ hơn 200 triệu USD từ chính phủ sẽ giúp công ty đạt được mục tiêu vào mùa hè.
Hồi tháng 4, Poonawalla kêu gọi Tổng thống Biden dỡ bỏ lệnh cấm vận với nguyên liệu thô được sử dụng để sản xuất vaccine. Đáp lại, Nhà Trắng cho biết sẽ gửi nguyên liệu thô cho SII để tăng cường sản xuất vaccine. Nhưng Poonawalla cho biết lời hứa này vẫn chưa được thực hiện.
Các mức giá khác nhau mà SII cung cấp cho chính phủ, các bang và các bệnh viện tư nhân cũng đang gây nhiều tranh cãi. Hai tuần trước, SII cho biết sẽ tính giá 5 USD/liều với chính quyền các bang. Mức giá này với chính phủ là 3 USD.
Poonawalla giải thích giá cho chính phủ thấp hơn vì khối lượng đặt hàng nhiều hơn. Sau hàng loạt chỉ trích, tuần trước, SII hạ giá xuống còn 4 USD.
"Mọi người không hiểu. Họ chỉ nhìn mọi thứ theo một mặt rồi chỉ trích bạn. Họ không nhận ra các liều vaccine đang được bán với giá 20 USD trong khi chúng tôi chỉ lấy 5,6 USD", Poonawalla nói.
Poonawalla tiết lộ ông không chỉ nhận về lời phàn nàn mà còn cả những lời đe dọa. Hai tuần trước, sau yêu cầu của SII, chính phủ Ấn Độ cấp 4-5 nhân viên an ninh bảo vệ Poonawalla.
Trong cuộc phỏng vấn với Times of London mới đây, Poonawalla tiết lộ mình nhận được nhiều cuộc gọi. Phía đầu dây bên kia - các chính trị gia và một số nhân vật quyền lực ở Ấn Độ hung hăng yêu cầu được cung cấp vaccine.
"Dùng từ "đe dọa" còn là nói giảm nói tránh", ông nói, nhưng không cung cấp thông tin cụ thể.
Tuy nhiên, các tiết lộ lập tức gây sóng gió ở Ấn Độ. Một số chính trị gia yêu cầu Poonawalla nêu ra những cái tên cụ thể.
Times of London nói rằng những lời đe dọa đáng ngại tới mức Poonawalla phải rời Ấn Độ tới nay. Tuy nhiên, Poonawalla bác bỏ thông tin này, khẳng định mình chỉ đi công tác kết hợp thăm con cái.
Sự hiện diện hiện tại của Poonawalla ở London chỉ càng làm dấy lên làn sóng chỉ trích ông tại quê nhà.
Sunil Jain, biên tập viên tờ Financial Express viết trên Twitter rằng việc ông Poonawalla tới London lúc này là "đáng xấu hổ", đồng thời kêu gọi giảm giá vaccine.
Trong cuộc phỏng vấn với NYT, Poonawalla cho biết mọi người đang nhìn nhận SII như một cái giếng cung cấp vaccine không bao giờ cạn.
"Có những áp lực từ chính quyền các bang, các bộ trưởng, công chúng, bạn bè. Tất cả họ đều đang muốn có vaccine. Tôi chỉ đang cố gắng phân phối nó một cách công bằng nhất", ông cho hay.
