Tại sao ngành xuất khẩu này của Nga không bị trừng phạt?

Sau khi bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, xuất khẩu phân bón từ Nga đã giảm. Vào tháng 4, so với cùng kỳ năm trước, xuất khẩu giảm 41% và trong 4 tháng đầu năm so với cùng kỳ năm 2021, mức giảm là 19%.

Theo Interfax, vận chuyển xuất khẩu phân bón qua mạng lưới đường sắt Nga trong tháng 4 đã giảm 11% so với tháng 3, xuống còn 1,9 triệu tấn. Không có dữ liệu chính thức cho giai đoạn này, vì Hải quan Nga đã đình chỉ việc công bố thông tin để tránh các “ước tính, suy đoán không chính xác và không nhất quán”.

Hải quan Nga cho biết, năm 2021 nước này đã xuất khẩu tổng cộng 37,6 triệu tấn phân bón với tổng trị giá 12,5 tỉ USD.

Theo số liệu chính thức được công bố mới nhất, trong tháng 1 xuất khẩu phân đạm tăng 25% so với cùng tháng năm ngoái lên 1 triệu tấn, phức hợp tăng 31% lên 777.000 tấn, kali giảm 15% xuống 879.000 tấn.

Tình trạng thiếu hụt phân bón đang làm gia tăng mối lo ngại về tác động của căng thẳng Nga-Ukraine. (Ảnh: TASS)

Về giá cả, xuất khẩu phân đạm tăng 240% lên 586 triệu USD, phân phức hợp tăng 202% lên 487 triệu USD và phân kali tăng 134% lên 461 triệu USD.

Trước đây, phương Tây đã đưa ra một số gói trừng phạt với Nga, tuy nhiên phân bón không bị ảnh hưởng trực tiếp bởi các hạn chế.

Trong khi, Belarus là một trong những nhà sản xuất kali lớn nhất đã bị Mỹ trừng phạt vào năm ngoái và các lệnh trừng phạt của Liên minh châu Âu (EU) vào tháng 3 năm nay.

Là một phần của gói trừng phạt thứ 5 nhằm vào Nga, EU đã cấm các tàu mang cờ Nga vào các cảng châu Âu và các hãng vận tải đường bộ của Nga vào EU. Nhưng một ngoại lệ đã được thực hiện đối với việc vận chuyển một số hàng hóa, bao gồm cả phân bón. Mỹ cũng loại bỏ phân bón của Nga khỏi các lệnh trừng phạt.

Lệnh trừng phạt gây ra nhiều vấn đề

Các lệnh trừng phạt đã ảnh hưởng gián tiếp đến phân bón, tạo ra nhiều vấn đề cho các nhà sản xuất Nga. Theo đó, danh sách trừng phạt của EU, Anh và Thụy Sĩ bao gồm các nhân vật chủ chốt trong ngành phân bón của Nga. Hầu hết những nhân vật này đã rời bỏ chức vụ và từ bỏ quyền kiểm soát trong các công ty.

Ông Alexei Kalachev, chuyên gia phân tích của tập đoàn đầu tư nước Nga Finam, tin rằng: “Không có biện pháp trừng phạt nào đối với việc cung cấp phân bón của Nga hiện nay và chắc chắn là không có”.

“Sau khi các lệnh trừng phạt được áp dụng đối với việc cung cấp phân bón từ Belarus, sản xuất nông nghiệp thế giới cũng khó có thể từ chối các nhà cung cấp phân bón của Nga. Điều này sẽ khiến giá phân bón tăng cao hơn nữa và khiến không đủ khả năng đáp ứng cho từng quốc gia”, ông Kalachev cho biết.

Theo ông Kalachev, gần đây thậm chí đã có những đề xuất dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với Belarus nếu Nga đồng ý dỡ bỏ việc phong tỏa các cảng của Ukraine.

“Nói cách khác, các nước đều công nhận vấn đề thiếu phân bón là một vấn đề nghiêm trọng, vì vậy không có lời đe dọa trừng phạt trực tiếp đối với ngành công nghiệp này ở Nga”, ông Kalachev tin tưởng.

Chuyên gia này cho biết thêm, tuy nhiên, có những hạn chế khác và rất nhiều hạn chế trong số đó là các biện pháp trừng phạt cá nhân đối với chủ sở hữu và người quản lý của các công ty riêng lẻ, cũng như lệnh cấm tàu ​​Nga vào các cảng châu Âu.

Hạn ngạch của Nga và châu Âu

Bên cạnh những khó khăn nảy sinh, Nga và EU đã đưa ra các biện pháp hạn chế đối với việc buôn bán phân bón của Nga.

Theo đó, Phó thủ tướng Nga Viktoria Abramchenko cho biết, nước này dự định gia hạn hạn ngạch xuất khẩu phân bón có hiệu lực từ ngày 1/12/2021 đến ngày 31/5/2022, ít nhất cho đến tháng 12 năm nay.

Nga là một trong những nhà cung cấp phân bón hàng đầu thế giới. (Ảnh: RIA)

“Như trước đây, thị trường nội địa vẫn là ưu tiên của người sản xuất để đáp ứng đầy đủ nhu cầu của nông dân và đạt được kết quả cao trong sản xuất nông sản. Từ ngày 1/6 năm nay đến ngày 31/5/2023, hơn 15 triệu tấn phân bón sẽ được mua, tăng hơn 23% so với một năm trước đó”, bà Abramchenko nói.

Theo bà Abramchenko, các biện pháp mà chính phủ Nga thực hiện để cung cấp cho nông dân các nguồn lực cần thiết đã chứng tỏ hiệu quả.

Khối lượng xuất khẩu phân đạm tối đa trong năm nay, sau nhiều lần tăng được đặt ở mức 6,4 triệu tấn, phức hợp 6,3 triệu tấn.

Theo các báo cáo, nguồn cung phân bón cho thị trường trong nước trong 4 tháng đầu năm tăng 18,9% so với cùng kỳ năm ngoái, trong đó tháng 4 là 24,5%.

Ông Dmitry Puchkarev, chuyên gia từ BCS World of Investments cho biết: “Mong muốn gia hạn hạn ngạch xuất khẩu là điều dễ hiểu khi giá phân bón trên thế giới tăng cao. Bằng cách này, thị trường nội địa được bảo vệ khỏi tình trạng thiếu hụt”.

Từ ngày 10/7, EU đưa ra hạn ngạch nhập khẩu phân bón của Nga trong 1 năm. Hạn ngạch sẽ là 0,8 triệu tấn phân kali và 1,6 triệu tấn phân hỗn hợp.

Nhà phân tích Sergei Garamita của Raiffeisen Bank cho hay: “Để tham khảo, dựa trên thống kê Hải quan, hạn ngạch mới của EU bằng 45% lượng kali clorua của Nga xuất khẩu sang EU vào năm 2021 và 86% lượng xuất khẩu phân hỗn hợp có chứa kali sang EU trong cùng năm”. Theo ông Garamita, các hạn chế liên quan chủ yếu đến kali.

Trong khi đó, bà Oksana Lukicheva, nhà phân tích tại tổ chức tư vấn Open Investments cho rằng: “Liên minh châu Âu đặt ra hạn ngạch đối với phân bón của Nga phù hợp với nhu cầu. Hạn ngạch hiện tại không tính đến thâm hụt hình thành sau khi sản xuất của EU giảm. Theo kế hoạch, nó sẽ được bao phủ từ các nguồn khác, chẳng hạn như nguồn cung cấp từ các nhà sản xuất Bắc Mỹ”.

Người tiêu dùng đang tìm nguồn thay thế

Theo chuyên gia công nghiệp Leonid Khazanov, tình trạng thiếu phân bón hiện nay do khó xuất khẩu từ Nga đang buộc người tiêu dùng phải tìm kiếm các loại phân bón thay thế. Ví dụ, Nigeria và Bangladesh hiện đã thấy một giải pháp thay thế cho việc cung cấp clorua kali từ Nga khi mua ở Canada và Jordan.

“Tuy nhiên, không thể có giải pháp thay thế chính thức cho clorua kali của Nga, bởi vì trước lệnh trừng phạt, mỗi tháng có 5 tàu chở kali từ Nga đến Nigeria, giờ đây tối đa chỉ có 3 tàu cùng công suất có thể đi từ Canada”, chuyên gia này nhận xét.

Theo ông Khazanov, giá cao và sự thiếu hụt phân bón phốt phát ở châu Á và châu Mỹ Latinh không chỉ kích thích sự quan tâm đến nguồn cung ở Bắc Phi và Trung Đông, mà còn thúc đẩy sự phát triển của các mỏ photphorit và xây dựng các doanh nghiệp chế biến.

Thanh Bình (lược dịch)