Men gan cao là gì?
Men gan là một loại enzyme bình thường nằm trong tế bào gan, tham gia vào quá trình chuyển hóa các chất trong cơ thể. Khi tế bào gan bị tổn thương nhiều thì men gan sẽ tăng do lượng enzyme phóng thích vào máu nhiều. Men gan cao là dấu hiệu rõ ràng nhất và sớm nhất cho thấy tế bào gan của bạn bị tổn thương, đây là dấu hiệu của những bệnh lý nguy hiểm như viêm gan cấp, viêm gan mạn tính giai đoạn hoạt động, xơ gan, tắc đường mật, ung thư gan...
Có 4 loại men gan là AST, ALT, AP và GGT. Men gan bình thường có các chỉ số sau:
- Alanine transaminase (ALT): 20 – 40UI/L
- Aspartate transaminase (AST): 20 – 40UI/L
- Alkaline phosphatase (ALP): 30 – 110UI/L
- Gamma-glutamyl transpeptidase (GGT): 20 – 40UI/L
Khi cao hơn các chỉ số này gọi là men gan cao (hoặc tăng men gan).
- Mức độ nhẹ: Chỉ số men gan tăng cao < 5 lần so với mức bình thường.
- Mức độ trung bình: Chỉ số men gan tăng cao ~ 5-10 lần so với mức bình thường.
- Mức độ nặng: Chỉ số men gan tăng cao >10 lần so với mức bình thường.
Nguyên nhân gây ra men gan cao
Men gan cao là tế bào gan đang bị phá hủy hàng loạt bởi một tác nhân nào đó. Men gan tăng càng cao, mức độ tổn thương tại gan càng nặng nề. Có nhiều nguyên nhân gây tăng men gan, trong đó có 2 nhóm chính là: Viêm gan do yếu tố bên ngoài như nhiễm độc (rượu, thuốc… ) và tổn thương gan do yếu tố virus, đặc biệt là viêm gan virus B, C và viêm gan A.
Trong bệnh viêm gan cấp tính do nhiễm khuẩn, nhiễm độc có đặc điểm là cả hai men này đều tăng cao, men gan thường tăng sớm, trước khi xuất hiện vàng da, niêm mạc.
Trong bệnh viêm gan virus, virus xâm nhập vào tế bào gan sẽ nhân lên và hủy hoại các tế bào gan đó. Các tế bào gan bị hủy hoại đó sẽ gải phóng ra men gan. Cho nên bệnh viêm gan càng nặng bao nhiêu thì men gan lại tăng nhanh bấy nhiêu.
Ngoài ra, trong quá trình sử dụng một số thuốc có thể gây ra tác dụng phụ làm ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa của tế bào gan hoặc gây ngộ độc tế bào gan làm xuất hiện viêm gan cấp tính do thuốc, ví dụ thuốc điều trị lao.
Gan nhiễm mỡ chiếm từ 25 - 51% nguyên nhân men gan cao. Gan nhiễm mỡ là tình trạng tích tụ chất béo trong gan. Khi lượng mỡ trong gan vượt quá 5% trọng lượng của lá gan thì được xác định là gan nhiễm mỡ. Nghiên cứu cho thấy, có đến 90% người hay uống rượu bia bị gan nhiễm mỡ. Tỷ lệ này ở người béo phì là 95%. Đáng lo ngại, gan nhiễm mỡ là bệnh diễn tiến âm thầm, giai đoạn sớm ít có triệu chứng điển hình, thường được phát hiện khi bệnh đã nặng, gan bị tổn thương nhiều. Một số trường hợp có thể gặp các dấu hiệu mơ hồ như cảm thấy chán ăn, mệt mỏi, vàng da, cơ thể khó chịu, hay buồn nôn..., vốn dễ bị nhầm lẫn với triệu chứng của nhiều bệnh lý khác.
Triệu chứng của men gan cao
Tăng men gan cũng như các bệnh lý về gan khác thường có chung một số triệu chứng, nhưng rất khó nhận biết được ở giai đoạn đầu. Men gan tăng cũng có thể là triệu chứng của một số bệnh lí gan mật đang trong thời gian ủ bệnh.
Các triệu chứng ban đầu của men gan cao khá nghèo nàn. Người bệnh có thể cảm thấy đau đầu, mệt mỏi, vàng da, đầy hơi chướng bụng... Trong trường hợp men gan cao do các bệnh gan cấp tính sẽ xuất hiện các triệu chứng điển hình hơn như mề đay mẩn ngứa, rối loạn tiêu hóa, nôn, đau bụng.
- Mẩn ngứa toàn thân: Chức năng giải độc của gan bị suy giảm khiến độc tố tích tụ trong cơ thể, gây ra hiện tượng nổi mẩn ngứa ở lưng, ngực, má,…
- Phân có màu nhạt: Khi men gan cao là cho ống mật bị tắc, dịch tiêu hóa sẽ đi vào máu khiến người bệnh bị chướng bụng, đồng thời đại tiện ra phân có màu nhạt.
- Phù nề chân tay: Việc chất độc tích tụ lâu ngày trong cơ thể cũng sẽ gây ra hiện tượng phù thũng chân tay…
- Đau phía dưới sườn bên phải: Khi men gan tăng cao, người bệnh sẽ cảm nhận được cơn đau nhức âm ỉ tại vùng gan (hạ sườn bên phải).
- Vàng da, vàng mắt: Đây cũng là triệu chứng bệnh men gan cao đặc trưng mà bạn cần lưu tâm. Tuy nhiên đến khi bạn nhận ra màu da của mình bắt đầu có sự thay đổi thì cũng là lúc bệnh tình của bạn đang ở mức đáng báo động.
Để phát hiện men gan cao, cần chủ động thăm khám tại các cơ sở y tế uy tín nhằm chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh những biến chứng nguy hiểm xảy ra.
Men gan cao nguy hiểm như thế nào?
Gan là cơ quan thải độc của cơ thể. Nó được xem như nhà máy chính của việc chuyển hóa cồn và là cơ quan đích chủ yếu của chấn thương do rượu. Mọi chất độc khi vào cơ thể đều được xử lý bởi gan. Nồng độ men gan cao phản ánh tình trạng tế bào gan đang bị tổn thương, gan đang bị viêm. Khi men gan tăng dưới 2 lần thì người bệnh hầu như chưa có triệu chứng gì, nếu không đi xét nghiệm thì không thể biết được.
Các kết quả sinh hóa đặc trưng bao gồm GGT tăng rất cao và tỉ số AST/ALT > 2 với AST< 8 lần giới hạn bình thường và ALT < 5 giới hạn bình thường.
Lượng men gan cao ở người uống rượu, bia tùy thuộc vào liều lượng và chất lượng của rượu, bia. Thông thường khi lượng men gan cao do rượu thì loại AST thường tăng cao 2 - 10 lần trong khi đó lượng ALT tăng ít.
Ở giai đoạn này nếu lạm dụng bia rượu nhiều thì rất nguy hiểm vì hàm lượng acetaldehyde là chất độc được sản sinh ra khi sử dụng bia rượu sẽ phá hủy tế bào gan rất mạnh. Khi tế bào gan bị hủy hoại hàng loạt gây viêm gan cấp, hôn mê gan, nguy hiểm đến tính mạng. Mặc khác, men gan cao nếu không được điều trị sẽ dẫn đến viêm gan mạn tính, xơ gan, thậm chí gây ung thư gan.
Chỉ số AST và ALT trong men gan cao sẽ dự báo tuổi thọ của bệnh nhân giảm dần, tăng tỷ lệ tử vong từ 21 - 78%:
- Nếu chỉ số AST tăng gấp đôi, tăng nguy cơ tử vong 32%
- AST tăng hơn gấp đôi thì nguy cơ tử vong sẽ lên đến 78%
- Chỉ số ALT gấp đôi sẽ tăng 21% nguy cơ tử vong
- Khi ALT tăng hơn gấp đôi, nguy cơ tử vong sẽ là 59%
Men gan cao kéo dài và không được điều trị sẽ gây ra biến chứng xơ gan, u gan...
Men gan cao là dấu hiệu cảnh báo các bệnh lý nguy hiểm như viêm gan, viêm cơ, viêm thận mãn, viêm túi mật, nhồi máu cơ tim, động kinh...
Điều trị men gan cao như thế nào?
Việc chẩn đoán và điều trị men gan cao cần dựa trên nguyên nhân, cơ chế của bệnh để từ đó đưa ra phương hướng điều trị phù hợp.
Chẳng hạn với bệnh viêm gan virus A, men gan tăng cao và triệu chứng lâm sàng rất rầm rộ, nhưng khi điều trị được căn nguyên thì bệnh nhân hoàn toàn khỏi bệnh và ổn định men gan.
Nếu men gan tăng liên quan đến nhiễm độc thì loại bỏ độc tố (ngừng uống rượu, ngừng uống thuốc…).
Liên quan đến virus viêm gan B, C… thì phải điều trị bệnh này dưới sự theo dõi chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa.
Đối với bệnh nhân bị viêm gan mạn, thậm chí là xơ gan thì phải được bác sĩ chuyên khoa giám sát để phát hiện biến chứng và dự phòng biến chứng.
Trường hợp xét nghiệm bị tăng men gan thì cần giữ gìn sức khỏe, tránh làm việc quá sức, đồng thời phải nhanh chóng điều trị kịp thời, tránh được những biến chứng, đặc biệt là bệnh viêm gan B.
Đồng thời, người bệnh men gan cao nên duy trì chế độ ăn hợp lý, tăng cường hoa quả, rau xanh, rèn luyện thể dục thường xuyên nâng cao thể trạng, thực hiện theo các lưu ý dưới đây:
- Kiêng các thức ăn nhiều dầu mỡ, các món chiên xào
- Nên có chế độ ăn bổ dưỡng, nhiều chất đạm, ăn uống đầy đủ các vitamin cần thiết
- Bữa ăn hàng ngày cần bổ sung các loại thực phẩm cung cấp nhiều vitamin A (sữa bò, lòng đỏ trứng, rau muống, gan động vật, cà rốt, bắp cải); các loại thức ăn chứa nhiều vitamin B1 (giá đỗ, hoa quả, đậu, lạc, rau xanh); thức ăn chứa vitamin B6 (gan động vật, bầu dục, thịt nạc)
- Cần có chế độ nghỉ ngơi hợp lý, tập thể dục nhẹ nhàng, không nên thức khuya, không nên làm các công việc nặng nhọc quá sức.
- Nên ăn nhiều rau, củ, quả, uống đủ nước (ngày 2-2,5 lít) bằng các loại nước nấu chín để nguội, nước canh, nước rau hay nước ép trái cây tươi...
- Nên ngủ đủ (7- 8 tiếng/ ngày).
Hiện nay, trên thị trường có bán các dược liệu thiên nhiên có tác dụng hỗ trợ phục hồi và bảo vệ lá gan được nhiều người sử dụng bởi tính hiệu quả và an toàn. Tuy nhiên, nhiều người do thiếu hiểu biết đã sử dụng các dược liệu để điều trị men gan cao không rõ nguồn gốc, hiệu quả chưa được chứng minh, dẫn đến quá liều, không đảm bảo tác dụng khiến tình trạng bệnh thêm nặng nề.
Men gan cao có thể kéo dài từ một tuần đến vài tháng, thậm chí là vài năm. Cách tốt nhất để phòng và trị men gan cao hiệu quả là chủ động chống độc bảo vệ gan, hạn chế bia rượu và làm xét nghiệm kiểm tra chỉ số men gan định kỳ đều đặn để theo dõi và phát hiện những diễn biến bất thường ở gan.
