Sẽ có trại giam, khu giam giữ riêng cho phạm nhân là người chưa thành niên

Sáng 30/11, Quốc hội thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên với 461/463 đại biểu tán thành (chiếm 96,24% tổng số đại biểu Quốc hội). Luật gồm 5 phần với 10 chương và 179 điều, sẽ có hiệu lực thi hành từ 1/1/2026.

Nhiều trường hợp được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng

Khoản 2 điều 12 của luật quy định về áp dụng hình phạt, nêu rõ Tòa án chỉ áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội nếu xét thấy việc áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng không bảo đảm hiệu quả giáo dục, phòng ngừa.

Trường hợp phải áp dụng hình phạt thì ưu tiên áp dụng hình phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, hình phạt tù nhưng cho hưởng án treo.

Luật cũng quy định "Không xử phạt tù chung thân hoặc tử hình đối với người chưa thành niên phạm tội". Tòa án chỉ áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người chưa thành niên phạm tội khi xét thấy các hình phạt và biện pháp khác không có tác dụng răn đe, phòng ngừa.

Khi xử phạt tù có thời hạn, Tòa án cho người chưa thành niên phạm tội được hưởng mức án nhẹ hơn mức án áp dụng đối với người thành niên phạm tội tương ứng và với thời hạn thích hợp ngắn nhất.

Biện pháp xử lý chuyển hướng là một nội dung quan trọng được nêu trong rất nhiều quy định của luật.

Luật nêu rõ khái niệm "biện pháp xử lý chuyển hướng" là biện pháp giám sát, giáo dục, phòng ngừa áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội, bao gồm các biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng và biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng.

Chương III của luật quy định về các biện pháp xử lý chuyển hướng, trong đó nêu rõ trường hợp áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng gồm:

- Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng theo quy định của Bộ luật Hình sự, trừ trường hợp quy định tại khoản 1 và khoản 3 Điều 38 của Luật này

- Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng do vô ý, phạm tội nghiêm trọng hoặc phạm tội ít nghiêm trọng theo quy định của Bộ luật Hình sự, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 38 của Luật này

- Người chưa thành niên là người đồng phạm có vai trò không đáng kể trong vụ án.

Người chưa thành niên từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng nếu phạm tội rất nghiêm trọng về một trong các tội phạm: giết người, hiếp dâm, hiếp dâm người dưới 16 tuổi, cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, sản xuất trái phép chất ma túy.

Người phạm tội rất nghiêm trọng 2 lần trở lên hoặc phạm nhiều tội rất nghiêm trọng; phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, cũng không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng.

Người chưa thành niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng nếu phạm tội nghiêm trọng về một trong các tội: hiếp dâm, sản xuất - tàng trữ - mua bán - vận chuyển trái phép và chiếm đoạt chất ma túy.

Trường hợp tái phạm, tái phạm nguy hiểm; phạm tội nghiêm trọng do cố ý 2 lần trở lên hoặc phạm nhiều tội nghiêm trọng do cố ý; phạm tội rất nghiêm trọng do cố ý hoặc phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, cũng không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng.

Ngoài ra, luật cũng quy định trường hợp không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng là "người chưa thành niên đã được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng mà phạm tội mới".

Trước đó, trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết có ý kiến đề nghị mở rộng thêm một số tội danh và một số trường hợp không cho phép người chưa thành niên được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng nếu bổ sung thêm các trường hợp không được phép áp dụng xử lý chuyển hướng sẽ làm tăng nặng hơn rất nhiều trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên so với hiện hành.

Do đó, đề nghị Quốc hội cho giữ quan điểm không bổ sung các trường hợp không được phép xử lý chuyển hướng mà gây bất lợi và làm nặng hơn trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên so với quy định của hiện hành.

Điều kiện về trại giam cho phạm nhân là người chưa thành niên

Liên quan đến điều kiện cơ sở vật chất của trại giam, Điều 162 của Luật quy định trại giam riêng, phân trại hoặc khu giam giữ dành riêng cho người chưa thành niên là phạm nhân phải được bố trí, thiết kế phù hợp với lứa tuổi, giới tính.

Theo luật, buồng giam phải bảo đảm thoáng mát về mùa hè, kín gió về mùa đông, hợp vệ sinh môi trường. Diện tích chỗ nằm tối thiểu cho mỗi người chưa thành niên là phạm nhân là 2,5m2.

Trại giam riêng, phân trại hoặc khu giam giữ dành riêng cho người chưa thành niên phải lắp đặt thiết bị để người chưa thành niên có thể tham gia các hoạt động thể dục, thể thao, sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, nghe đài, đọc sách, báo, xem truyền hình và các hình thức vui chơi giải trí khác phù hợp…

Về nội dung này, có ý kiến đề nghị chỉ quy định mô hình "phân trại hoặc khu giam giữ riêng trong trại giam cho người chưa thành niên là phạm nhân" để bảo đảm tính khả thi.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho biết hiện nay, số lượng người chưa thành niên chấp hành án tại các trại giam không lớn, nhưng được bố trí ở nhiều trại giam trên cả nước.

Đáng lưu ý, có những trại giam chỉ có khoảng hơn 20 phạm nhân là người chưa thành niên nên rất khó khăn cho việc bố trí dạy văn hóa, dạy nghề, cũng như khó đáp ứng được các yêu cầu riêng đặt ra đối với người chưa thành niên.

Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị chỉnh lý khoản 1 Điều 162 của dự thảo luật theo hướng quy định 3 mô hình để lựa chọn: Trại giam riêng, phân trại hoặc khu giam giữ dành riêng cho người chưa thành niên trong trại giam. Việc lựa chọn mô hình nào đã được Luật giao cho Bộ trưởng Công an, Bộ trưởng Quốc phòng căn cứ tình hình thực tế để quyết định.

Hoài Thu