Khởi động mới của đồng minh cũ

Sự hiện diện của Thủ tướng Israel Naftali Bennett tại thủ đô Washington D.C từ ngày 24-27/8 dường như không được "đẹp ngày" khi diễn ra cùng thời điểm với vụ đánh bom đẫm máu tại sân bay ở Kabul (Afghanistan), khiến hàng trăm người thương vong, trong đó có 13 lính Mỹ.

Do tình hình căng thẳng ở Afghanistan, Thủ tướng Đức Angela Merkel buộc phải hủy chuyến công du theo kế hoạch tới Israel vào ngày 28-30/8.

Vụ đánh bom khiến cho cuộc gặp được lên lịch giữa Tổng thống Joe Biden và vị khách đến từ Israel buộc phải lui lại một ngày. Động thái này cũng khiến cho cuộc gặp song phương đầu tiên giữa lãnh đạo hai nước đồng minh thân cận kể từ khi hai ông nhậm chức có thêm phần kịch tính.

Trước đó, Thủ tướng Bennette đã gặp Ngoại trưởng nước chủ nhà Antony Blinken, Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd J. Austin và Cố vấn An ninh quốc gia Jake Sullivan.

Tổng thống Mỹ Joe Biden tiếp Thủ tướng Israel Naftali Bennett tại Nhà Trắng ngày 27/8. (Nguồn: GOP)

Hai nội dung trọng tâm

Thứ nhất là vấn đề Iran - một trong những vướng mắc lớn nhất đối với mối quan hệ giữa Mỹ và Israel hiện nay, trong bối cảnh các cuộc đàm phán về vấn đề hạt nhân Iran vẫn đang rơi vào bế tắc.

Căng thẳng về vấn đề này đã gây phức tạp cho quan hệ giữa người tiền nhiệm của ông Bennett, cựu Thủ tướng Benjamin Netanyahu và cũng là đồng minh thân cận của cựu Tổng thống Donald Trump, với chính quyền của cựu Tổng thống Barack Obama, khi ông Biden đảm nhiệm chức vụ Phó Tổng thống.

Phát biểu tại cuộc họp báo chung sau cuộc gặp kéo dài 50 phút, Tổng thống Joe Biden cho biết hai bên nhất trí sẽ đưa ra thêm các biện pháp nhằm đảm bảo Iran không thể sở hữu vũ khí hạt nhân bằng cách cố gắng thúc đẩy qua các kênh ngoại giao.

Nếu chiến lược ngoại giao trước tiên thất bại, Washington sẽ xem xét “các lựa chọn khác” để đối phó với Tehran.

Tuyên bố trên của ông Biden cho thấy mục đích cốt lõi của chuyến thăm và làm việc của nhà lãnh đạo Israel về cơ bản đã đạt được.

Tuy nhiên, vấn đề hạt nhân chỉ là một "gạch đầu dòng" liên quan đến Iran trong các cuộc thảo luận giữa Mỹ và Israel. Song song với đó là chính sách của Iran trong khu vực, vốn được cho là đang gây khó chịu cho các quốc gia láng giềng, trong đó có Israel.

Thứ hai là việc thiết lập mối quan hệ cá nhân với Tổng thống Biden, giúp ông Bennett khẳng định rằng chính phủ mới ở Israel vẫn duy trì được vị thế của Nhà nước Do Thái là một đồng minh thân cận của Mỹ trong khu vực.

Khác với người tiền nhiệm Benjamin Netanyahu luôn được cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đón tại Nhà Trắng, ông Bennett chưa có mối quan hệ cá nhân gần gũi với ông Biden.

Do đó, chuyến thăm là cơ hội tốt để hai nhà lãnh đạo thiết lập sự "đồng điệu" trong một loạt vấn đề bất đồng, đặc biệt liên quan đến Iran và chính sách đối với người Palestine.

Tại cuộc gặp, ông Biden đã gọi ông Bennett là “bạn” kèm lời khẳng định mối quan hệ Mỹ-Israel “vẫn đang rất tốt đẹp như vốn có”, đồng thời bày tỏ sự ủng hộ đối với mối quan hệ đang tiến triển tốt giữa Nhà nước Do Thái với một số quốc gia Hồi giáo Arab.

Còn ông Bennett nhắc lại những nội dung đã được nhiều lần đề cập trong các cuộc tiếp xúc ngoại giao cấp cao giữa hai nước.

Sau khi khẳng định Mỹ vẫn là đồng minh thân cận nhất, ông nhắc lại Israel là một quốc gia nhỏ, xung quanh có nhiều kẻ thù, vì vậy việc duy trì một sức mạnh và ưu thế quân sự đồng thời ngăn chặn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân là một “yếu tố sống còn”.

Tuy nhiên, Israel không đề nghị Mỹ trực tiếp giúp đỡ quân trong cuộc chiến chống lại các đối thủ, mà chỉ đề nghị hỗ trợ gián tiếp về tài chính và thiết bị quân sự. Israel sẽ tự giải quyết vấn đề riêng của mình.

Nội dung này được cho là khá mới trong các cuộc tiếp xúc cấp cao Mỹ-Israel, trong bối cảnh Mỹ đang chủ trương cắt giảm can thiệp và rút quân đồn trú ở nước ngoài, nhất là sau khi sa lầy và thất bại tại Afghanistan.

Bên cạnh vấn đề Iran và Palestine, hai bên cũng thảo luận một số vấn đề hợp tác song phương khác, như cam kết tài trợ của Mỹ giúp Israel hoàn thiện hệ thống phòng thủ tên lửa “Vòm Sắt”, hợp tác trong cuộc chiến chống đại dịch Covid-19 và cơ chế miễn thị thực cho công dân của nhau.

Thành công trên danh nghĩa

Giới quan sát đánh giá chuyến thăm của ông Bennett đã đạt được các mục tiêu đối ngoại mà không tạo ra một sự thay đổi lớn cho các vấn đề an ninh khu vực, như vấn đề hạt nhân Iran hay cuộc xung đột giữa Israel và Palestine.

Trong bối cảnh chính phủ Israel mới được thành lập sau thời gian dài khủng hoảng chính trị, với thành phần gồm các đảng phái có nhiều bất đồng quan điểm, đây chỉ là chuyến thăm tạo tiền đề để tân Thủ tướng Israel xây dựng quan hệ cá nhân và chính trị với Tổng thống Biden và Mỹ - đối tác quan trọng nhất của Israel.

Qua chuyến thăm này, ông Bennett đã có được lời khẳng định từ phía ông Biden về “mối quan hệ hữu nghị” giữa hai nước. Mục đích quan trọng nhất là thông điệp gửi tới các nước, trong đó có Iran, đó là tân Thủ tướng Israel vẫn nhận được sự ủng hộ từ Nhà Trắng và chính phủ mới của Israel vẫn có vai trò không suy chuyển trong quan hệ với Mỹ.

Các phóng viên Israel rời Nhà Trắng sau khi có thông báo cuộc gặp Biden-Bennett lui lại do diễn biến mới ở Afghansitan. (Nguồn: Times of Israel)

Về vấn đề Iran, trước chuyến thăm, ông Bennett đã gấp rút xây dựng một kế hoạch mới trong vòng 2 tháng với mục tiêu “kiềm chế Iran trên cả 2 mặt trận: sở hữu vũ khí hạt nhân và mở rộng ảnh hưởng trong khu vực”, với hy vọng có thể thuyết phục Washington hợp tác.

Tuy nhiên, vòng đàm phán hạt nhân thứ 6 tại Vienna (Áo) đã khép lại với một triển vọng mù mịt. Có nhiều dấu hiệu cho thấy Iran hiện có quan điểm cứng rắn hơn trước, khả năng sẽ không quay trở lại bàn đàm phán nếu không được thỏa mãn điều kiện đặt ra, bao gồm việc Mỹ dỡ bỏ hoàn toàn các biện pháp cấm vận khắc nghiệt. Đây là điều Israel vẫn luôn phản đối.

Ngoài ra, bước tiến quan trọng về công nghệ hạt nhân của Iran trong 2 năm qua giúp nước này tăng vị thế đàm phán rất nhiều, trong bối cảnh Mỹ giảm bớt quan tâm vào Trung Đông.

Vì vậy, chuyến thăm của ông Bennett sẽ khó lòng tạo ra một giải pháp trước mắt cho vấn đề hạt nhân Iran, ít nhất là tại vòng đàm phán mới dự kiến diễn ra vào tháng 9 tới.

Ở trong nước, chính phủ liên minh tại Israel vẫn chưa thoát khỏi hoàn toàn nguy cơ tan vỡ, sau khi đảng Ra’am của người Arab đe dọa sẽ rút khỏi liên minh nếu chính sách bao vây Dải Gaza không được nới lỏng.

Sau cuộc xung đột giữa quân đội Israel và phong trào vũ trang Hamas hồi tháng 5 vừa qua, hai bên đã nhất trí ngừng bắn nhưng các vụ Hamas thả bóng bay gây cháy và Israel không kích nhằm vào các mục tiêu ở Gaza vẫn liên tục xảy ra.

Về vấn đề Palestine, tại cuộc gặp song phương, Tổng thống Biden đã nhắc lại thông điệp Mỹ muốn “thúc đẩy hòa bình, an ninh và thịnh vượng cho người Israel và người Palestine”.

Với việc nhấn vào chữ “và” với hàm ý tái khẳng định sự ủng hộ “giải pháp hai nhà nước”, dường như ông Biden đã dành sự lựa chọn cho nhà lãnh đạo Israel.

Với tư cách là một nhà chính trị cực hữu, ông Bennett đang đứng trước một vấn đề gai góc, xử lý chính sách của Israel đối với người Palestine ra sao để không khoét sâu thêm bất đồng với đối tác thân cận Mỹ.

Xét những bối cảnh phức tạp nêu trên, chuyến công du của tân Thủ tướng Bennett nếu được gọi là thành công thì cũng chỉ là một thành công trên danh nghĩa.