‘Xoay trục’ sang Trung Quốc, Philippines vẫn chưa nhận được hàng tỉ USD cam kết

Tại một địa điểm gần trung tâm thủ đô Manila, công nhân xây dựng đang hối hả hoàn thiện cây cầu trị giá 69 triệu USD do Trung Quốc tài trợ vốn, với mục tiêu hoàn thành vào cuối năm nay sau vài lần lỡ hẹn. Cầu Binondo-Intramuros sẽ là công trình đầu tiên trong 14 dự án hạ tầng được thực hiện bằng vốn đầu tư của Trung Quốc.

Ngược trở lại năm 2016, Tổng thống Duterte có chuyến thăm Trung Quốc và thực hiện bước xoay chuyển chiến lược theo hướng ngả về Bắc Kinh. “Tôi tuyên bố ly khai khỏi Mỹ”, ông Duterte phát biểu trước lãnh đạo cộng đồng doanh nghiệp sau cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ở Bắc Kinh. Nhưng đến nay, không nhiều người tin rằng 24 tỉ USD vốn đầu tư từ Trung Quốc sẽ đổ vào Philippines mà không kèm theo điều khoản "có đi-có lại" nào.

Theo cựu Bộ trưởng Kế hoạch Kinh tế Philippines Ernesto Pernia, người tham gia lễ ký kết các thỏa thuận hợp tác với Bắc Kinh hồi năm 2016, số vốn khổng lồ trên ngay từ đầu đã gây ra một số nghi ngại.

Ông cho rằng sự đánh đổi dường như đi theo hướng phù hợp với mong muốn, ý định của Trung Quốc. Năm năm sau chuyến thăm và chỉ còn cách 10 tháng nữa là tới kỳ bầu cử ở Philippines, đa phần những dự án quy mô lớn do Trung Quốc cam kết bảo đảm vốn đều chưa được khởi công hoặc chưa được thông qua và chỉ có 3 dự án được triển khai trên thực tế.

Chưa kể tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông tiếp tục gây ra những rạn nứt mới trong quan hệ giữa hai nước. Đó chính là kiểu hành xử mà ông Duterte từng hy vọng né tránh được khi xích lại gần Bắc Kinh và đổi lại là sự xa lánh Mỹ - một đồng minh lâu năm của Malina.

Giờ là lúc nhiều đối thủ có tiềm năng kế nhiệm ông Duterte tấn công vào chính sách với Trung Quốc của Tổng thống Philippines. Thượng nghị sĩ, cựu vận động viên quyền anh Manny Pacquiao chỉ trích cách thức ông Duterte xử lý tranh cãi Biển Đông với Trung Quốc.

Cùng lúc, Phó Tổng thống Leni Robredo, nhân vật được phe đối lập đặt cược cho khả năng thắng cử tới đây, cáo buộc ông Duterte đã quá mềm mỏng trước Trung Quốc và từ bỏ chủ quyền quốc gia khi ông mô tả phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) hồi 2016 là “mớ giấy lộn”.

Theo số liệu của cơ quan chức năng Philippines, trong tổng số 24 tỉ USD vốn đầu tư, Trung Quốc đồng ý cấp 9 tỉ USD dưới dạng các khoản vay ưu đãi. Nhưng đến năm 2019, tổng số tiền cho vay cộng viện trợ mới đạt 590 triệu USD. 15 tỉ USD còn lại là vốn cam kết đầu tư, nhưng trong giai đoạn 2016-2020, mới chỉ có khoảng 3,2 tỉ USD được phê duyệt cấp phép.

Chính quyền Tổng thống Duterte vẫn luôn tìm cách bảo vệ chính sách hợp tác với Trung Quốc. Bộ trưởng Thương mại Ramon Lopez hồi tháng trước tuyên bố Philippines đã thu được nhiều lợi ích kinh tế trong hợp tác song phương.

Vai trò của Trung Quốc đối với Philippines đã tăng nhanh trong 5 năm qua, với việc Trung Quốc hiện là đối tác thương mại hàng đầu của Manila. Bộ trưởng Bộ Tài chính Carlos Dominguez hồi tháng 4 nói rằng các dự án do Trung Quốc tài trợ vốn “đã được đàm phán nhằm thúc đẩy lợi ích quốc gia” của Philippines.

Về phần mình, khi đặc tả quan hệ Trung Quốc - Philippines là “cùng thắng”, cá nhân Tổng thống Duterte khẳng định ông tin tưởng rằng chương trình 3B (xây, xây, xây - Build Build Build) của chính phủ kết hợp với sáng kiến “Vành đai, Con đường” (BRI) của Trung Quốc sẽ tạo ra những lợi ích dài hạn cho người dân Philippines.

Chính quyền Philippines cũng khẳng định chính sách hợp tác với Trung Quốc đã giúp duy trì ổn định ở Biển Đông, ngay cả khi lực lượng của hai bên có nhiều vụ va chạm “nguy hiểm” và Manila gần đây phản đối sự hiện diện của cái gọi là "lực lượng dân quân biển” của Trung Quốc ở khu vực tranh chấp trên Biển Đông.

Tổng thống Duterte luôn nhất quán duy trì quan hệ hữu hảo với Trung Quốc, mới đây còn gọi Trung Quốc là “người bảo trợ” của Philippines, ca ngợi Bắc Kinh cung cấp vaccine ngừa COVID-19. Tuy nhiên, cách tiếp cận này không làm thay đổi được tình cảm, suy nghĩ của đại bộ phận người dân Philippines về Trung Quốc, khi tỉ lệ người ủng hộ, có thiện cảm với Trung Quốc rơi xuống ngưỡng thấp nhất trong thời gian ông Duterte cầm quyền.

Theo Tina Clemente – giáo sư tại Trung tâm châu Á thuộc Đại học Philippines, điểm nghẽn lớn trong việc triển khai các dự án hợp tác, đầu tư song phương chính là quy trình cấp phép kéo dài, nhiêu khê tại Philippines. Các nhà đầu tư Trung Quốc đang giảm đầu tư vào Philippines và chuyển dòng vốn sang các nước khác trong khu vực do những rào cản về cấu trúc trong môi trường kinh doanh ở Philippines, như quy định về sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài, hạ tầng yếu kém, chi phí điện năng cao.

"Hợp tác kinh tế với Trung Quốc là không thể tránh khỏi, nhưng cần phải kiểm soát kỳ vọng. Sự cường điệu trước đây nhằm khẳng định luận điểm hợp tác với Trung Quốc là vì lợi ích của Philippines giờ đang phản tác dụng”, bà Clemente bày tỏ.