Bụi đen đất mỏ

Khai thác than tại "hồ Moong Đục"

TTCN - Than Quảng Ninh chiếm tới 70% trữ lượng và 90% sản lượng than toàn quốc. Với tổng trữ lượng than tính dưới độ sâu 300m khoảng 3,6 tỉ tấn, nếu một năm khai thác khoảng 20 triệu tấn thì cũng phải... 200 năm nữa Quảng Ninh mới hết mỏ.

Tuy nhiên, trước đây và ngay bây giờ, việc khai thác nguồn tài nguyên trên đã gây ra những tác động trực tiếp đến cảnh quan môi trường và sức khỏe người dân.

Bãi thải Nam Lộ Phong thuộc khu vực than Hòn Gai nằm sát quốc lộ 18A và khu dân cư làng Lộ Phong. Chiều 20-4, khi chúng tôi đến, xe tải hạng nặng chở đất thải oằn mình bò dốc trong bụi than bay tối mặt tối mày. Xe này ra, xe kia đến, đất thải văng từ đầu dốc lên đỉnh. Những người dân ở Lộ Phong than thở: “Bụi bặm, ồn ào, mệt mỏi vì không khí bẩn, ăn cái gì cũng không ngon, ngủ không tròn giấc. Sáng mặc cái áo sạch đến tối cổ đã đen ngòm”. Tại mỏ Hà Tu, hằng năm khoảng 20.000m3 đất đá đã bị trôi vào suối Lộ Phong. Đất đá thải từ bãi thải phía bắc bị cuốn trôi tạo thành hồ đá ở làng Khánh.

Vượt qua đèo Bụt hướng về thị xã Móng Cái, đất mỏ Cẩm Phả hiện ra trong màn đen đặc quánh của bụi than và tiếng động cơ xe tải chở than, chở đất thải rầm rập. Đường sá loang lổ màu đen của than và màu trắng của cát bụi. Nhà cửa, cây cối Cẩm Phả, trung tâm thị xã, bám bụi đen kịt. Người dân ra đường không đội mũ bảo hiểm thì cũng đeo kính hoặc khăn bịt mặt. Hiếm ai chạy ngoài đường mặc áo màu sáng.

Anh Hải, chủ cửa hàng Internet mới mở được một tuần, lấy cái khăn ướt lau yên xe máy cho khách ra về. Chiếc khăn cháo lòng ngả ngay sang màu tối mặc dù người khách mới vào gửi được một lá thư điện tử. Hai băngrôn quảng cáo mới treo dọc cửa hàng cũng đã bám bụi đen. Trong cửa hàng, mấy học sinh mới vào lấy cặp sách đập bèn bẹt lên bàn ghế cho bớt bụi mới ngồi xuống. Mỗi lúc có ôtô chạy qua họ lại phải bưng tay che mặt. Một vài tiếng khịt mũi, ho khan. Anh Hải nói: “Kinh doanh trong ngõ thì không có khách, ngoài đường thì bụi bặm, ồn ào. Định lắp cửa kính máy lạnh cho lịch sự nhưng chưa có tiền”.

Tâm tư những “công trường”

Đường lên bãi than Núi Béo là những con dốc vòng cua gấp gáp, một bên là núi, một bên là vực sâu. Hàng trăm quả núi bị xẻ toạc lộ ra màu vàng và đỏ quạch. Xe “bò ma” hạng nặng gầm rít chở đất thải lên đỉnh núi. Nhìn lên cao, đất chất ngợp trời. Nhìn xuống dưới, hàng đoàn xe tải than nối đuôi từ dưới hầm lò oằn mình lên dốc. Xe lên, xe xuống bò ngổn ngang như kiến. Một chiếc xe tải chở nước chạy liên tục để tưới đường cho bớt bụi. Than đen quyện với nước thành dòng đặc quánh rỉ xuống dưới.

Người dân phường Hà Khánh sống lẫn trong than tại mỏ ở Hòn Gai

Tại “hồ Moong Đục”, người dân đang chặn dòng nước để hút quặng than bị rửa trôi. Tại “hồ Cavico”, cây cối xung quanh ngả màu úa vàng, không thấy bóng dáng một con tôm, con cá. Công nhân công trường Núi Béo lấm lem trong bộ quần áo bảo hộ. Móng tay móng chân đen sì. Mặt mũi bụi bặm, nước da thâm tái. Những ánh mắt vằn lên vạch máu vì thiếu ngủ và nhiễm bụi.

Nạn trôi lấp đất đá thải còn diễn ra mạnh ở các bãi thải, các khu vực có độ chia cắt địa hình mạnh tại mỏ Cọc Sáu, Đèo Nai... Vật liệu rửa trôi đã làm mất 200ha ruộng vườn, gây lụt lội các khu vực xung quanh. Tại đây, biến động đường bờ biển cũng diễn ra dữ dội: đoạn đường bờ ở khu vực thị xã Cẩm Phả đã lấn ra biển 300-400m, gần Cọc Sáu có nơi là 700m. Tại vùng này, quá trình bồi tụ do các dòng bùn đá đã tạo ra lưỡi bồi tụ rộng lớn, tiến dần đến đảo Khỉ.

Hệ lụy xung quanh công trường khai thác than không chỉ có thế: cả khu vực khai thác hầm lò bị ô nhiễm nặng khí thải CO và NO2. Trên toàn vùng khai thác than bị ô nhiễm khí thải CO, NO2, SO2. Nước trong các vùng lạch trên bãi thải chứa nồng độ các nguyên tố phóng xạ cao hơn nơi khác. Các hoạt động sản xuất than đã làm ô nhiễm môi trường trên toàn vùng than, từ Đông Triều đến Mông Dương.

Tại khu vực than Cẩm Phả, nhà máy tuyển than Cửa Ông, các cảng tiêu thụ than nhỏ lẻ nằm dọc bờ vịnh Bái Tử Long và quốc lộ 18A - với những kho than ngoài trời, các bãi đổ xít thải và nước rửa trôi bề mặt - đã làm ô nhiễm nước biển. Tại thị xã Uông Bí, các cảng tiêu thụ than Điền Công, Bến Cân và rất nhiều bến nhỏ lẻ nằm bên sông Uông, trung tâm thị xã Uông Bí là nguồn tạo bụi lớn. Các nhà máy cơ khí vùng Đông Triều - Uông Bí gây tiếng ồn ảnh hưởng tới dân cư xung quanh. Từ đây, bụi do quá trình vận chuyển than bằng đường sắt và ôtô ra cảng đã gây ô nhiễm khu trung tâm thành phố Hạ Long.

Kiến nghị khẩn

Kiến nghị của Sở Tài nguyên và môi trường tỉnh Quảng Ninh: Xem xét điều chỉnh hoạt động sản xuất than theo hướng giảm sản lượng, tăng cường phát triển nhiều loại hình sản xuất dịch vụ có hiệu quả kinh tế cao, ít gây ô nhiễm môi trường. Sớm di chuyển các hoạt động sản xuất than gây ô nhiễm nghiêm trọng ra xa các khu vực nhạy cảm như di sản thế giới vịnh Hạ Long, các đô thị, khu dân cư, khu bảo tồn thiên nhiên, di tích văn hóa lịch sử, các lưu vực hồ chứa nước và các khu vực có yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong môi trường trong lành. Tăng cường đầu tư trang thiết bị, công nghệ hiện đại ít gây ô nhiễm môi trường vào sản xuất than. Sớm có phương án đầu tư xây dựng các tuyến đường chuyên dụng kiên cố như bêtông ngầm, đường sắt, băng tải kín thay cho đường ôtô, tránh vận chuyển than qua các khu dân cư.

Không phải không biết và cũng không phải đến bây giờ tình trạng ô nhiễm môi trường do sản xuất than mới được các cấp ngành tại Quảng Ninh quan tâm. Mới đây, ngày 3-4-2004, UBND tỉnh đã họp với UBND thị xã Uông Bí về tình trạng này. Mặc dù từ 6-4-2002, UBND thị xã cùng các đơn vị tham gia sản xuất, chế biến, vận chuyển than đã cùng ký cam kết “thực hiện trách nhiệm xử lý ô nhiễm tại thị xã Uông Bí”, nhưng đến nay trên địa bàn vẫn tồn tại tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng.

Nguyên nhân: không nộp báo cáo đánh giá tác động tới môi trường, không xây dựng các hệ thống xử lý nước thải, khí thải (Nhà máy nhiệt điện Uông Bí), không chấm dứt việc vận chuyển than bằng ôtô qua khu vực nội thị, không sửa chữa nâng cấp đường vận chuyển, rãnh dọc thoát nước làm rơi vãi bụi than (Công ty than Uông Bí), không che chắn phương tiện khi vận chuyển xỉ, không thu gom xỉ rơi vãi trên đường (HTX 19 - 5, đơn vị khai thác xỉ than của Nhà máy điện Uông Bí) …

Bài học ô nhiễm môi trường tại Uông Bí gần như “phổ biến” với các doanh nghiệp, đơn vị sản xuất và kinh doanh than tại Quảng Ninh. Không chỉ có thế, để chạy theo lợi nhuận và sản lượng, việc khai thác than lộ thiên (thậm chí cả than thổ phỉ) cũng đã và đang diễn ra không kiểm soát được. Hậu quả là con người và môi trường bị “khủng bố” nặng nề.

Ông Trần Đình Thụ, giám đốc Sở Tài nguyên - môi trường tỉnh Quảng Ninh, nói: “Chúng tôi đã gửi kiến nghị cho đại biểu Quốc hội, yêu cầu Quốc hội và chính phủ giúp đỡ Quảng Ninh khắc phục những hậu quả ô nhiễm do khai thác than, đồng thời chỉ sản xuất than theo tổng sơ đồ phát triển đã được Chính phủ phê duyệt từ trước - chỉ phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế trong nước, không quá chú trọng xuất khẩu mà xuất khẩu chỉ để phục vụ đổi mới công nghệ, nâng cao hiệu quả sản xuất. Đề nghị ngành than nâng kinh phí bảo vệ môi trường từ 1% lên 2% so với doanh thu bán than. Họ cũng phải qui hoạch lại việc khai thác và đưa vào sử dụng các công nghệ hiện đại để bảo vệ môi trường. Hạn chế tối đa việc khai thác than lộ vỉa mà chỉ khai thác than hầm lò.

Trước mắt, chúng tôi kiến nghị hạn chế tối đa việc khai thác than tại TP Hạ Long để tránh ô nhiễm và tập trung phát triển kinh tế trọng điểm du lịch. Với môi trường, phải khẩn trương nạo vét sông, chống bồi lắng và trồng cây xanh. Phải xây dựng hệ thống băng chuyền chuyển than ra cảng, không thể dùng phương tiện ôtô hay tàu hỏa bởi đây là phương tiện gây ô nhiễm nặng”.

NGUYỄN LÊ NGUYÊN