Nhớt giả 'tử hình' môi trường

Môi trường bị hủy hoại, máy móc xe cộ nhanh hư hỏng, là hai trong những thiệt hại có thể dễ dàng nhận ra do "thủ phạm nhớt" gây ra.

Một vốn bốn lời

Thuận, một tay chuyên lắp đặt các dụng cụ nấu và chiết nạp nhớt, cam kết rằng với dây chuyền chừng 200 triệu đồng, chỉ trong vòng 1 tháng sẽ thu hồi vốn.

Thuận tính: Một phuy nhớt thải mua 1,7 triệu đồng, dây chuyền 200 triệu sẽ có công suất nấu 10 phuy/ngày, tức vốn 17 triệu đồng. 10 phuy này nấu ra 8 phuy dầu. Mỗi phuy dầu 2,7 triệu, 8 phuy được trên 21 triệu. Trừ chi phí sẽ được 10 triệu/ngày. Như vậy chỉ chưa đầy 1 tháng đã thu hồi vốn.

Xe gom nhớt thải chở đi bán.

Đó là chỉ ở công đoạn bán dầu cắt. Còn nếu chế biến ra dầu nhờn (nhớt), thì lãi lên gấp nhiều lần. Mỗi chai nhớt thải thành phẩm dung tích 1 lít có giá thành 17.000 20.000 đồng, bán cho các cơ sở tiêu thụ 27.000 - 35.000 đồng, lãi 10.000 đến 15.000 đồng/chai. Với 40 phuy dầu, mỗi phuy có dung tích 217 lít, đem chế biến ra thành phẩm khoảng 10.000 lít, bán ra lãi thu lãi ngay 100 triệu đồng.

Truân cho biết, tất cả các hãng dầu nhớt có tên “lạ lạ” trên thị trường hiện nay đều dùng loại dầu cắt này để làm nhớt thải, vì giá dầu gốc nhập về từ nước ngoài rất cao.

Trên thế giới phân loại dầu gốc có 5 loại từ 1 đến 5, trong đó dầu loại 1 là nấu từ nhớt thải, loại 5 đang thí nghiệm, còn lại loại 2, 3 và 4 là chiết suất ra từ dầu thô (dầu mỏ), khi nhập về Việt Nam có các giá là 24.500, 28.500 và 40.000 đồng/lít. Về đúng nguyên tắc thì phải dùng 100% dầu gốc làm nguyên liệu pha thêm phụ gia làm ra dầu nhờn, nhưng như thế giá thành lên rất cao, và các cơ sở trong nước không thể làm.

Điều khó là, hiện ở đơn vị kiểm định chất lượng vẫn không có tiêu chí danh cho dầu nhờn. Người phụ trách một bộ phận thí nghiệm của Trung tâm Kỹ thuật Tiêu chuẩn Đo lường chất lượng 3 (Quatest 3) đặt tại Khu công nghiệp Biên Hòa (Đồng Nai) cho biết, ở đây chỉ có tiêu chuẩn của dầu DO, FO, chứ không có tiêu chuẩn cho dầu nhờn. Lý do là dầu nhờn có quá nhiều loại và tùy vào mục đích người sử dụng mà có loại dầu dành riêng cho công việc đó.

Vậy nên đơn vị sản xuất đem mẫu đến và đăng ký các chỉ tiêu trong sản phẩm và Trung tâm kiểm định theo đó phân tích có đạt các chỉ tiêu này hay không. Doanh nghiệp sẽ tự công bố và tự chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm, và cơ quan quản lý thị trường kiểm soát. Tuy nhiên vị lãnh đạo này cũng cho biết, có những loại máy đo, như máy đo chỉ số độ nhờn, trung tâm xét nghiệm không có, vì lẽ đó không đo được.

Lò nhớt bứng đi, ô nhiễm... khóc ròng

Chính vì làm từ dầu tái chế có lợi hơn nhiều, nên các cơ sở tái chế và chiết nạp chạy theo, không kể đến những tác hại của loại dầu nhớt kém phẩm cấp gây ra.

Ông Cường cho biết, chẳng hạn nhớt tiêu chuẩn làm từ 100% dầu gốc nhóm 2 đến 4 có nhiệt độ chớp cháy thông thường là 240 độ C, nhưng nếu làm từ dầu cắt ra từ nhớt thải và đặc biệt là nếu có trộn hạt nhựa, mỡ cá basa, mỡ công nghiệp…, thì các loại pha chế sẽ cháy nhanh, làm mau hụt dầu, động cơ bị hủy hoại càng nhanh.

Nơi nào có lò nấu nhớt thải, nơi đó thành vùng đất chết. Ảnh chụp tại xã Lê Minh Xuân, huyện Bình Chánh.

Ông Ngô Đức Dũng, Tổng giám đốc Công ty cổ phần hóa dầu dầu khí VIDAMO (công ty thành viên thuộc Tập đoàn dầu khí quốc gia Việt Nam - Petrovietnam), cho rằng dầu cắt mau hóa lỏng khiến không tốt cho động cơ, và làm giảm công suất động cơ. Và ông cho rằng, nguy hại nhất là trong dầu cắt còn chứa rất nhiều axit, sẽ ăn mòn máy móc.

Đó là chưa kể, trong dầu cắt còn tồn chứa một lượng lưu huỳnh lớn trong quá trình xử lý. Khi động cơ chạy vận hành, lượng lưu huỳnh này sinh ra axit, và đây là thủ phạm làm hao mòn máy móc. Các xe máy hay rỉ nhớt từ trong kẽ ra chính là do axit ăn mòn các lớp đệm (ron) da và cao su chảy ra ngoài. Vì thế VIDAMO nhập dầu gốc về và dùng 100% nguyên liệu này làm ra dầu nhờn.

Đó là nhớt giả phá hoại máy móc, còn việc nấu nhớt thải lại phá hoại môi trường đến ghê rợn. “Không cây gì, con gì sống được”, ông Ngọc Châu chỉ một địa điểm nấu nhớt thải ở xã Vĩnh Lộc B huyện Bình Chánh, nói trong bức xúc.

Theo hướng dẫn của người dân địa phương, phóng viên tìm đến những nơi có các lò chế biến nhớt thải đã chuyển đi. Trên con đường Trần Đại Nghĩa thuộc xã Tân Kiên huyện Bình Chánh, các lò nấu nhớt đã chuyển đi để lại những vạt đất nhuộm nhớt thải đặc quánh, đen ngòm, thấm tận dưới sâu. Xung quanh đó, keo lá tràm là loại cây có sức sống mãnh liệt, sức chịu đựng cao, nhưng cũng nhuộm một màu đen đặc, ủ rũ và dần dần chết héo.

Ở một số nơi, người dân đã khiếu nại lên chính quyền và báo cảnh sát môi trường (PC36), một số lò nấu nhớt thải bị bắt, nhưng sau đó mọc lại hoặc chỉ từ nơi này chuyển sang nơi khác. Hiện xu hướng các lò nấu nhớt ở Hóc Môn và Bình Chánh đang chuyển lên Củ Chi. “Tui sống bằng nghề nhớt, thì có chết cũng chết trong thùng nhớt, chứ không bỏ nghề này được”, Cường “nhớt” ở ấp 7 xã Minh Xuân (Bình Chánh) tuyên bố.

Ông Lê Minh Tấn, Chủ tịch UBND huyện Củ Chi, cho biết nấu nhớt thải gây ô nhiễm môi trường, huyện không hề cấp phép, nên nếu có nơi nào nấu thì đó đều là nhớt lậu. Theo ông Tấn, nhiều năm qua chính quyền phối hợp chặt chẽ với cảnh sát môi trường truy bắt ráo riết các lò nấu nhớt lậu, nhờ đó đã giảm đi khá nhiều.

Mới đây, Phòng cảnh sát môi trường Công an TP.HCM đã bắt một cơ sở tái chế nhớt thải “chui” tại KCN Tân Phú Trung, huyện Củ Chi, do Võ Văn Tấn là chủ cơ sở. Tại thời điểm kiểm tra, có 3.400 lít dầu thành phẩm, 140 thùng phuy rỗng chứa dầu nhớt và 4.800 lít nhớt thải đựng trong 24 thùng phuy, 1/3 lò nấu nhớt đang hoạt động, khí thải được xả thẳng ra môi trường.

Cần ở đạo đức kinh doanh

Trưởng một bộ phận kinh doanh của Công ty cổ phần hóa dầu Petrolimex (PLC), cho rằng việc tái chế dầu thải là đương nhiên, vấn đề là tái chế như thế nào để sản phẩm đưa ra sử dụng chất lượng đạt đến đâu.

“Rác mà vẫn còn tái chế được, thì dầu nhớt thải vẫn tái chế được. Tuy nhiên để ra một thành phẩm sử dụng, phải tuân thủ các tiêu chí sản phẩm đạt chất lượng”, lãnh đạo xin không nêu tên này nói.

Bên trong một lò nấu nhớt thải ở huyện Củ Chi.

Theo tiêu chuẩn của Viện Dầu mỏ Hoa Kỳ (API), dầu nhờn dành cho động cơ chia làm nhiều phẩm cấp có các tiêu chuẩn chất lượng từng loại. Cấp đầu tiên là SA cho động cơ sử dụng nhiên liệu xăng và CA cho động cơ dầu theo thứ tự chữ cái đến nay cấp SM và CJ4 là cao nhất. Các loại xe và máy móc thô sơ có thể dùng các loại dầu cấp thấp SE và CE vì đây là nhóm dầu thấp cấp dùng cho các loại động cơ model cũ.

“Riêng máy móc tốt nếu dùng phải nhớt kém chất lượng sẽ mau hỏng máy, tuổi thọ máy bị rút ngắn. Có khi xảy ra sự cố như vỡ nổ, tụt áp, tụt xi-lanh”, Văn, một kỹ sư hóa dầu có nhiều năm trong nghề, cho biết.

Cái khó nhất là nhớt kém chất lượng không làm động cơ không hỏng ngay lập tức, mà chỉ hỏng dần dần, nên người tiêu dùng vẫn không kiện được nhà sản xuất.

An Quý, một phụ nữa đi xe Attila Elizabeth, cho biết xe của chị khi đổ vào nhớt đúng chất lượng thì đèn báo xanh, chạy một thời gian chất lượng giảm đi thì đèn báo đỏ, nhưng có rất nhiều lúc đổ nhớt mới vào đèn vẫn báo đỏ, thế là phải thay ra, bị mất tiền. Một số ôtô hiện đại khi đổ nhớt kém chất lượng vào, khởi động máy sẽ không nổ.

Tổng giám đốc công ty Castrol BP Petco nêu kinh nghiệm: Người tiêu dùng muốn chọn được sản phẩm nhớt tốt, nhớt đúng chất lượng, nên mua ở các đại lý phân phối của những thương hiệu đã được khẳng định; khi thay nhớt ở các tiệm sửa rửa xe thì chọn tiệm quen biết, tin cậy. Còn ông Nguyễn Mạnh Cường thì cho rằng, vấn để cốt yếu là đạo đức kinh doanh, ở đây là nhà sản xuất và các cơ sở tiêu thụ.

Chủ một đại lý dầu nhờn kể, ông đi tiếp thị sản phẩm, chủ một tiệm sửa xe máy trả lời là ông biết đây là nhớt tốt, song không sử dụng. Chủ tiệm sửa xe tính, ông chỉ lãi được 7.000 đồng/bình, khách đi 1-2 tháng mới thay lại. Trong khi nhớt kém chất lượng cũng lãi chừng đó nhưng giá rẻ hơn, người tiêu dùng dễ chấp nhận, đồng thời nhớt mau hết giảm chất lượng, mau thay hơn, ông sẽ kiếm được nhiều tiền hơn.

“Nếu không có tiệm xe đồng lõa thì không thể nào người ta làm và tiêu thụ được nhớt giả”, Bảy, thợ sửa xe phát hiện các nhãn hiệu Castrol, Vistra bị làm giả, khẳng định.

Chính vì thế mà theo giới kinh doanh, đạo đức kinh doanh là quan trọng hơn cả, vì người sử dụng không có nhiều kiến thức để phân biệt được thật giả, chất lượng tốt hay kém. Nhiều năm qua, các địa phương cùng quản lý thị trường đã bắt cả trăm vụ nấu nhớt thải, vận chuyển nhớt giả, tuy nhiên vẫn không thể nào dẹp hết.