Kết cục nào cho hội đàm 6 bên?

Trợ lý ngoại trưởng Mỹ James Kelly (thứ 2 từ trái sang) và Thứ trưởng Ngoại giao CHDCND Triều Tiên Kim Yong Il (thứ hai từ phải sang) chào nhà ngoại giao Nhật Bản Mitoji Yabunaka (trái) và Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị trước khi hội đàm về tham vọng hạt nhân bắt đầu.

Trong cuộc đàm phán 6 bên khai mạc hôm nay, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và Nga sẽ ủng hộ yêu cầu CHDCND Triều Tiên từ bỏ chương trình vũ khí hạt nhân và cho phép thanh sát quốc tế của Mỹ. Về phần mình, các nhà đàm phán Bình Nhưỡng sẽ cố gắng khai thác bất đồng giữa Washington và 4 bên còn lại.

Cuộc đàm phán, dự kiến sẽ kéo dài 3 ngày tại Bắc Kinh, là sự kiện ngoại giao mang tính phối hợp nhất về vấn đề CHDCND Triều Tiên kể từ khi Tổng thống George W. Bush lên cầm quyền.

Sau hội nghị đầy giông bão hồi tháng 4 và một loạt tuyên bố của Bình Nhưỡng rằng họ đang nhanh chóng tiến tới tái chế plutonium dùng trong bom hạt nhân, đàm phán cuối cùng cũng diễn ra làm người ta lạc quan một cách thận trọng. Giới quan sát cho rằng bầu không khí hội đàm sẽ mang tính xây dựng, nhưng gần như ai cũng chắc chắn rằng nó sẽ không đạt được kết quả ngay.

Các nhà ngoại giao châu Á cho rằng CHDCND Triều Tiên sẽ từ bỏ chương trình hạt nhân và chấp nhận thanh sát quốc tế để xác nhận nước này thực hiện cam kết. Mỹ sẽ đưa ra đảm bảo an ninh và, cùng các đồng minh viện trợ, đầu tư và thực hiện các sáng kiến kinh tế khác giúp Bình Nhưỡng, vốn đang gặp khó khăn.

Theo những người lạc quan, trong đó có các nhà ngoại giao Trung Quốc, Hàn Quốc và Nga, Chủ tịch CHDCND Triều Tiên Kim Châng In từ lâu đã coi chương trình hạt nhân là con bài mặc cả và là đối trọng của Bình Nhưỡng so với các nước láng giềng có nền kinh tế phát triển hơn. Những người ngoài cuộc nhận định lợi ích lớn nhất của Chủ tịch Kim là nhanh chóng đạt giải pháp. "Các nhà lãnh đạo CHDCND Triều Tiên nhận ra rằng nền kinh tế của họ rất yếu kém, và họ không muốn chết", một nhà ngoại giao phương Tây ở Seoul nói. Mặc dù ông Kim Châng In không thể đạt được ngay lập tức tất cả các mong muốn của Mỹ - đảm bảo an ninh, quan hệ ngoại giao và chấm dứt trừng phạt kinh tế, thì viện trợ sẽ đổ vào nước này nếu ông cho phép thanh sát chương trình hạt nhân, theo yêu cầu của Mỹ và các đồng minh.

"CHDCND Triều Tiên bị gây sức ép thực sự để đưa ra nhượng bộ, cả Mỹ cũng vậy", Susan Shirk, quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ thời Clinton hiện làm việc ở ĐH California (San Diego), nói. "Tôi sẽ ngạc nhiên nếu các bên đạt tiến triển, và cũng kinh ngạc không kém nếu hội đàm đổ vỡ".

Trước thềm hội nghị, các quan chức Trung Quốc kêu gọi các bên sẵn sàng thoả hiệp. Điều đó có nghĩa, Bình Nhưỡng chấm dứt chương trình hạt nhân thì Mỹ cũng phải đảm bảo cho họ về mặt an ninh. "Trung Quốc cho rằng bán đảo Triều Tiên phải không có hạt nhân. Để đạt mục tiêu đó, mối lo ngại về an ninh của CHDCND Triều Tiên phải được giải quyết", Phó chủ tịch Trung Quốc Zeng Qinghong nói.

Tuy nhiên, phe diều hâu trong chính quyền Bush cho rằng ông Kim không có ý định từ bỏ vũ khí hủy diệt. Họ lập luận các cuộc đàm phán kéo dài chỉ làm trì hoãn việc thực thi các biện pháp cứng rắn hơn nhằm trừng phạt CHDCND Triều Tiên. "Các cuộc đàm phán thực sự phụ thuộc vào việc CHDCND Triều Tiên sẵn sàng từ bỏ những lời đe doạ. Tuy nhiên, tôi không thấy dấu hiệu nước này sẵn lòng làm như vậy", Victor D. Cha, chuyên gia nghiên cứu châu Á ĐH Georgetown, nói.

Tất cả các bên tham gia hội đàm 6 bên cho rằng phải mất nhiều tháng, thậm chí là nhiều năm mới đạt được giải pháp vì mối ác cảm giữa Mỹ và CHDCND Triều Tiên. Hơn nữa, Washington và Bình Nhưỡng đều không có ý định linh động khi tham gia hội nghị. Mỗi bên đều nhấn mạnh đối phương phải có bước đi trước. Ngoại trưởng Hàn Quốc Yoon Young Kwan cho rằng không nên lạc quan hay bi quan về vấn đề các bên có đạt thoả thuận ngay từ vòng đàm phán đầu tiên hay không.

Một số nhà phân tích cho rằng nó có thể chấm dứt từ trước khi bắt đầu. "Tôi lo người Mỹ chỉ đàm phán để chứng tỏ họ đã cố gắng trên mặt trận ngoại giao, nhưng không để ý đến việc hội đàm đổ vỡ", Zhang Tuosheng, trưởng ban nghiên cứu Tổ chức Nghiên cứu chiến lược quốc tế tại Bắc Kinh, nói. Ông cho rằng Washington muốn lật đổ Chủ tịch Kim Châng In, nhưng thất bại và kết cục là ông Kim tiếp tục nắm quyền và nói dối? "Ở cuối con đường là số phận của Saddam Hussein", một nhà ngoại giao phương Tây ở Seoul, nói. Đó là con đường khắc hẳn với biện pháp hoà bình mà tổng thống Clinton thực thi cách đây 9 năm.

"Có thể hy vọng lớn nhất của chúng ta là những đại biểu tham dự đàm phán đều từ giới dân sự, và họ tỏ ra sẵn sàng thảo luận. Điều này mở cánh cửa cho việc đàm phán những vấn đề bản chất", Xu Wenji, chuyên gia Hàn Quốc đang làm việc tại ĐH Jilin (đông bắc Trung Quốc), nói.

Đoàn đại biểu từ Washington, do Trợ lý ngoại trưởng James A. Kelly dẫn đầu, có vẻ đã sẵn sàng với kế hoạch đàm phán toàn diện hơn. Các quan chức chính quyền đã mô tả về một tiến trình gồm nhiều giai đoạn, trong đó CHDCND Triều Tiên tiết lộ toàn bộ quy mô hoạt động hạt nhân, rồi chấp nhận tạm ngừng sản xuất, cuối cùng là chấp nhận thanh sát viên quốc tế trở lại. Đổi lại, Washington sẽ cam kết thảo luận về viện trợ và an ninh sau khi Bình Nhưỡng xoá bỏ vũ khí hoàn toàn. Các quan chức Mỹ cũng tỏ ý sẽ không phản đối Hàn Quốc và các nước khác trong khu vực sớm đưa ra các sáng kiến kinh tế với CHDCND Triều Tiên.

Sự khác biệt rõ ràng giữa hội nghị lần này với các nỗ lực trước đó nhằm tìm kiếm giải pháp ngoại giao là vai trò mới và quyết đoán của Trung Quốc. Trước đây, Bắc Kinh cho rằng vấn đề hạt nhân của CHDCND Triều Tiên chỉ là giữa Bình Nhưỡng với Washington và hai bên phải tự giải quyết. Lần này, Trung Quốc đã gây sức ép với đồng minh, như tạm ngừng cung cấp dầu, để đưa họ tới bàn đàm phán.

Theo các nhà phân tích chính trị, vai trò chủ động của Bắc Kinh đã gây sức ép đối với cả hai bên để họ đàm phán với thái độ tin tưởng lẫn nhau. Lý do là Trung Quốc có ảnh hưởng chính trị và kinh tế sâu sắc với CHDCND Triều Tiên và có thể dễ dàng làm thay đổi thế cân bằng, cô lập Bình Nhưỡng hoặc giúp Bình Nhưỡng phản kháng Mỹ.

Sự hợp tác của Trung Quốc được coi là quan trọng với Mỹ trong trường hợp hội đàm không suôn sẻ. Washington nêu rõ có thể thúc đẩy trừng phạt CHDCND Triều Tiên tại Liên Hợp Quốc. Tuy nhiên, biện pháp này có thể gặp khó khăn nếu không nhận được sự hẫu thuẫn của Bắc Kinh.

Nguyễn Hạnh (theo NYT, Time)