Gió bão trong mậu dịch Mỹ - Trung

Tuần trăng mật Washington - Bắc Kinh đã hoàn toàn chấm dứt. Gần 2 năm sau khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), sự vui mừng vì nền kinh tế đông dân nhất thế giới trở thành thành viên WTO ở Mỹ đã biến thành nỗi thất vọng và tức giận.

Cơn bão đang kéo đến Thái Bình Dương gồm hai luồng gió. Cơn gió thứ nhất chủ yếu là về chính trị và những cáo buộc Trung Quốc định giá đồng tiền dưới mức giá trị thật để thu hút việc làm từ Mỹ. Nó có thể nguôi đi sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ tháng 11/2004. Cơn gió thứ hai là mối tức giận về tốc độ chậm chạp trong cải cách thương mại. Nó có tác động nghiêm trọng về lâu về dài, vì giới doanh nghiệp Mỹ ngày càng mất kiên nhẫn khi kêu gọi Bắc Kinh thực thi nhiều cam kết hơn.

Trong bài phát biểu tại Văn phòng Đại diện thương mại Mỹ tại Washington, Giám đốc Uỷ ban Kinh doanh Mỹ - Trung Robert Kapp cảnh báo Trung Quốc về việc rõ ràng nước này đã mất đà trong thực thi các nghĩa vụ, tuân thủ cam kết với WTO. Kapp, người mạnh mẽ ủng hộ quy chế thành viên WTO của Trung Quốc, dự đoán việc Bắc Kinh không nhanh chóng thực hiện các cam kết quan trọng với WTO có thể gây ra hệ quả ăn miếng trả miếng với Mỹ.

Theo bản báo cáo của Uỷ ban Thương mại Mỹ đưa ra hôm 16/9, Trung Quốc thực hiện cam kết một cách "thất thường và không đến nơi đến chốn". "Nếu bức tranh không thay đổi, đơn kiện sẽ ngày một nhiều... Một số công ty đã công khai bày tỏ quan điểm rằng Trung Quốc tuỳ tiện trong các quy tắc thương mại toàn cầu và cam kết", bản báo cáo có đoạn.

Các chính trị gia và giám đốc doanh nghiệp Mỹ cũng đang chỉ trích về việc Trung Quốc là nguyên nhân làm nước này mất 2,7 triệu việc làm trong ngành công nghiệp 3 năm qua. "Trong 10 năm tới, thách thức kinh tế lớn nhất với chúng ta sẽ là làm thế nào để ngăn chặn tình trạng việc làm chạy từ Mỹ tới Trung Quốc", Lamar Alexander, thượng nghị sĩ Cộng hoà của bang Tennessee, nói.

Mỹ cũng cáo buộc Bắc Kinh duy trì nhân dân tệ dưới giá trị thực, tạo lợi thế xuất khẩu bất bình đẳng dẫn đến thâm hụt thương mại của Mỹ lên tới hơn 100 tỷ USD trong năm ngoái. Đồng nhân dân tệ cột chặt với đồng đôla. Vì vậy, tiền Mỹ giảm giá mạnh trong năm nay càng làm cho hàng xuất khẩu Trung Quốc rẻ hơn nữa. Nỗi tức giận ở Mỹ đã tăng lên nhiều tháng nay, trong khi chính trị gia cả 2 đảng đang nỗ lực tấn công Bắc Kinh vì không chịu lấy lại giá trị thực của đồng tiền. Đầu tháng 9, một nhóm thượng nghị sĩ của hai đảng do thượng nghị sĩ Dân chủ Charles Schumer (New York), đưa ra một dự luật tăng 27,5% thuế đánh vào hàng xuất khẩu Trung Quốc nếu Bắc Kinh không tăng giá trị hối đoái của đồng nhân dân tệ.

Các nhà sản xuất Mỹ cũng đang đưa ra các sáng kiến của chính mình để đối đầu với Bắc Kinh. Hiệp hội Các nhà sản xuất Quốc gia, gồm 14.000 công ty Mỹ đã ủng hộ Trung Quốc gia nhập WTO, đã quyết tâm cùng các nhóm công nghiệp và nông nghiệp khác đệ đơn kiện Bắc Kinh vì điều khiển đồng nhân dân tệ để đạt lợi thế về giá không công bằng.

Chính quyền của Tổng thống George W. Bush đang tìm cách tỏ ra là có biện pháp. Hôm 15/9, Bộ trưởng Thương mại Donald Evans than phiền về một danh sách hàng rào thương mại của Trung Quốc. Ông tuyên bố thành lập Nhóm Thực tiễn Thương mại không công bằng thuộc Bộ Thương mại Mỹ. Cơ quan này có nhiệm vụ chỉ ra những vụ bất công và hướng giải quyết.

G7 cũng tỏ ý lo ngại. Hôm 20/9, G7 kêu gọi áp dụng tỷ giá hối đoái linh động hơn - mà không trực tiếp nêu tên Trung Quốc. Phản ứng trước tuyên bố này, Li Ruogu, Phó thống đốc Ngân hàng trung ương Trung Quốc, phát biểu: "Chúng tôi cam kết tự do hoá, nhưng tôi không thể cho các bạn một thời gian biểu rõ ràng về việc quá trình đó diễn ra trong bao lâu.

Trung Quốc gần như không phản ứng trước yêu cầu tăng giá đồng nhân dân tệ của Mỹ, cũng như lời kêu gọi dự kiến sẽ được nhắc lại khi Bộ trưởng Thương mại Mỹ tới Bắc Kinh cuối năm nay. Trong khi hồi tháng 9, trong cuộc gặp Bộ trưởng Tài chính Mỹ John Snow, các quan chức Trung Quốc cam kết sẽ có hành động, dù hạn chế. Tuy nhiên, họ tránh đưa ra một thời gian biểu về thay đổi với đồng nội tệ, trụ ở mức 8,28 nhân dân tệ ăn một USD suốt hơn một thập kỷ nay.

Đối với Bắc Kinh, đồng nhân dân tệ ổn định là điều quan trọng đối với nền kinh tế. Trung Quốc coi những lời kêu ca từ Washington chỉ nhằm biện hộ cho tình trạng thất nghiệp ở Mỹ. ""Nó liên quan đến cuộc bầu cử tổng thống Mỹ sắp tới", Wang Yong, giáo sự kinh tế chính trị quốc tế ĐH Bắc Kinh, nhận xét.

Trên thực tế, thặng dư thương mại trên toàn cầu của Trung Quốc thực sự nhỏ. Thặng dư lớn họ thụ hưởng với Mỹ cơ bản là do kết quả của việc nền kinh tế ngày càng có khả năng cạnh tranh trực tiếp với các nước đang phát triển, hơn là với Mỹ. "Mexico có thương mại tự do với Mỹ, còn Trung Quốc thì không. Tuy nhiên, Mexico cũng đang mất việc làm về tay Trung Quốc, nhà kinh tế ĐH Columbia Joseph Stiglitz, nói. Nhà kinh tế WB từng giành giải Nobel này cho rằng điều này không phản ánh thực tế thương mại không công bằng, mà cho thấy kinh tế Trung Quốc ngày càng hoạt động có hiệu quả. Theo Stiglitz, tranh cãi về đồng tiền là kết quả của việc "Bush cố gắng chuyển lời buộc tội từ điều hành vĩ mô không tốt của ông sang Trung Quốc", chứ Mỹ không có cơ sở để kiện tụng.

Dù sao nhiều nhà kinh tế tỏ ý nghi ngờ rằng việc Trung Quốc lấy lại 15-40% giá trị đồng tiền theo yêu cầu của các nhóm công nghiệp Mỹ chỉ làm thâm hụt thương mại Mỹ thêm trầm trọng. "Nếu họ lấy lại 20% giá trị đồng nội tệ, ước tính tác động lên thương mại song phương với Mỹ là thặng dư giảm khoảng 10 tỷ USD", nhà kinh tế Nicholas Lardy nói tại buổi điều trần hôm 11/9.

Lardy, chuyên gia về Trung Quốc tại Viện Kinh tế Quốc tế (Washington), cảnh báo kết quả cuối cùng của việc Trung Quốc thả nổi đồng tiền sẽ trái ngược với những gì các thượng nghĩ sĩ hy vọng. "Tôi cho rằng hoàn toàn có khả năng nếu Trung Quốc thả nổi đồng tiền, giá trị nhân dân tệ sẽ giảm, chứ không tăng. Điều đó có thể gây ra nhiều vấn đề trong nền kinh tế trong nước (Trung Quốc), và tác động đáng kể lên toàn châu Á. Và tình hình đó đưa đồng tiền theo hướng tôi cho rằng sẽ đối ngược với lợi ích của Mỹ".

Tuy nhiên, Bắc Kinh đang lo ngại là đối tượng công kích của những bài diễn thuyết cứng rắn trong khi chiến dịch tranh cử ngày một sôi động. Trung Quốc muốn tránh tình trạng giống như những tháng đầu Bush lên cầm quyền. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Kong Quan cho biết Bắc Kinh muốn "va chạm thương mại Trung - Mỹ được giải quyết hợp lý thông qua bàn bạc".

Cũng không muốn xung đột xảy ra ở mức độ tương tự là các tập đoàn đa quốc gia của Mỹ có hoạt động sản xuất lớn ở Trung Quốc, với hoạt động nhập khẩu đóng góp đáng kể trong thâm hụt thương mại. 7 công ty Mỹ nằm trong danh sách 50 nước xuất khẩu từ Trung Quốc trong năm ngoái. "Cần phải xem xét các nhân tố khác, như các nhà sản xuất Mỹ đầu tư quá nhiều vào Trung Quốc và xuất khẩu từ Trung Quốc về Mỹ", người phát ngôn của Motorola tại Hong Kong nói về cuộc tranh cãi tiền tệ. Motorola đầu tư 3,4 tỷ USD vào Trung Quốc và năm ngoái xuất khẩu số hàng hoá trị giá 2,6 tỷ USD, dù họ không tiết lộ bao nhiêu trong số này quay trở về Mỹ.

Tuy nhiên, ngay cả những nhóm doanh nghiệp muốn lánh xa khỏi chiến dịch ủng hộ đồng nhân dân tệ cũng kêu gọi Bắc Kinh tuân thủ các cam kết WTO hơn. Trong bản báo cáo, Uỷ ban Thương mại Mỹ và Hội đồng Doanh nghiệp Mỹ - Trung đưa ra một loạt đơn kiện, từ việc Bắc Kinh thiếu minh bạch cho tới không chịu giải quyết tình trạng vi phạm bản quyền trí tuệ.

Trong khi đó, các quan chức Trung Quốc khẳng định vẫn cam kết đáp ứng các nghĩa vụ. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Kong Quan cho biết quan điểm và quyết tâm của Bắc Kinh sẽ không suy yếu, dù họ đã vấp phải một số vấn đề và khó khăn ngoài dự kiến khi thực thi cam kết với WTO.

Theo Brilliant và Kapp, mặc dù Bắc Kinh đã gần như hoàn thành cam kết giảm thuế đúng kế hoạch, nhưng danh sách những việc cần làm vẫn rất dài. Tiến triển giảm hàng rào phi thuế quan trong nông nghiệp chậm chạp. Thực thi cam kết giảm hạn chế với các công ty Mỹ phân phối sản phẩm ở Trung Quốc cũng vậy. Bắc Kinh vẫn chiếm nhiều vốn trong các ngân hàng, các công ty bảo hiểm và nhà cung cấp dịch vụ viễn thông. Họ đã chậm 2 năm trong việc mở cửa thị trường bỏ vốn vào xe hơi cho các nhà sản xuất nước ngoài.

Kapp và Brilliant cảnh báo việc Trung Quốc không giải quyết những vấn đề trên có thể dẫn tới quan hệ thương mại và chính trị Mỹ - Trung gặp khó khăn. "Thiếu tiến triển trong việc thực thi cam kết WTO, mối lo ngại về Trung Quốc chỉ tăng lên mà thôi", Brilliant cho biết. "Nếu không có những cải thiện cụ thể, sẽ có hậu quả chính trị và có khả năng nảy sinh quan điêm kinh doanh tiêu cực đối với thị trường này".

Nguyễn Hạnh (theo FEER)