Graffiti - không đơn thuần là một thú vui

Bức tường này đẹp đấy

Trong bóng đêm, dưới gầm cầu Chương Dương, một nhóm bạn trẻ cắm cúi vừa đưa những bình xịt lên tường, vừa đưa mắt canh chừng xung quanh.

Đó là những tín đồ của loại hình nghệ thuật graffiti. Họ đang đi tìm nơi để thể hiện những tác phẩm của mình...

Graffiti - sóng ngầm hip hop

Hip hop đã trở thành một làn sóng văn hóa toàn cầu khi những kênh giải trí thế giới tràn ngập hình ảnh của những Emiem, 50 Cent. Giới trẻ Việt Nam sau khi chiêm ngưỡng những thần tượng ngoại quốc cũng đã có những sự lựa chọn của hip hop nội với những cái tên như Lương Bằng Quang, Tiến Đạt. Và khi hip hop đang trở thành một nét văn hóa len lỏi trong giới trẻ thì đó cũng là lúc loại hình nghệ thuật có tên graffiti xuất hiện.

Graffiti là có nguyên gốc từ tiếng La-tin Graffito, hàm nghĩa: viết hoặc vẽ. Vẽ graffiti là một trong những đặc trưng tiêu biểu của văn hóa hip hop. Chúng ta đều biết hip hop là một loại hình văn hóa xuất phát từ những khu lao động nghèo ở Mỹ, những người dân sống ở đây thường phân định chủ quyền làm ăn bằng cách vẽ tên mình lên những bức tường để đánh mốc địa giới.

Những cái tên đó được vẽ ra trên những bức tường, trên những nhà ga điện ngầm và nó phát triển. Từ dạng vẽ “mộc”, sau đó người ta vẽ theo kiểu 3D, theo kiểu đánh bóng với những nét họa tiết sáng tạo mang tính đột phá mạnh. Và từ những khu ổ chuột, những nhà ga ngầm, graffiti giờ đã trở thành một loại hình nghệ thuật đường phố mang tính toàn cầu.

Ai bảo con gái không graf?

“Graffiti là một niềm đam mê”. Linh và nhóm bạn mê vẽ graffiti thường gặp nhau ở một quán Internet trên phố H.H.T., Hà Nội thổ lộ như vậy. Với những newbie - người mới tập vẽ graffiti, họ phải luyện trước tiên bằng cách vẽ ra giấy. Lúc đầu là vẽ nét, sau đó là đánh bóng, tô màu. Thường thì khi vẽ graffiti, ngoài hình chính, người vẽ hay thêm nhiều hoạ tiết vào tạo ra những nét điểm xuyết hoa mỹ. Họ có thể vẽ theo kiểu đè hình lên hình, hay tạo bóng, hay cho thêm nhiều họa tiết và tô màu.

Tuy nhiên vẽ trên giấy với vẽ trên tường là một khoảng cách lớn. Vẽ graffiti trên những vật liệu khác nhau sẽ có độ khó khác nhau và đòi hỏi những kỹ thuật khác nhau. Thường thì khi vẽ trên giấy với bút lông, người vẽ phải vẽ khung chữ trước rồi với tô điểm sau. Tuy nhiên khi phun sơn lên tường, quy trình vẽ phải được thực hiện ngược lại. Để có được những bức vẽ graffiti trên tường đẹp và ấn tượng, người vẽ phải biết cách sử dụng thành thạo những loại hộp xịt khác nhau với những đầu xịt khác nhau.

Cho một thú chơi

Những hình ảnh graffiti giờ đã không còn quá xa lạ nữa. Ngay giữa thủ đô Hà Nội, đi dọc quanh phố Trấn Vũ, Yên Phụ, Trần Quang Khải... ta có thể bắt gặp vô số những hình ảnh sắc nét, tươi rói và ấn tượng. Khu vực xung quanh những trường cấp 2, cấp 3 và cả một số trường đại học, mật độ hình ảnh của graffiti dày hơn, như chứng minh mình là của giới trẻ. Những bức graffiti này được vẽ với bố cục đẹp và chuyên nghiệp, thể hiện người vẽ là những người thực sự có hoa tay và kỹ thuật vẽ graffiti tốt.

Nhóm Street Jockey

Tại Hà Nội, những người yêu thích graffiti hay tụ hội ở một quán net mang tên Graffiti nằm ở phố H.H.T.. Những bạn trẻ cùng sở thích ở đây tự lập thành một nhóm có tên Street Jockey (tiền thân là nhóm Hanoi Graffiti Group) với khoảng 20 thành viên. Trong quán net, bốn bức tường kín đặc với những bức tranh graffiti sặc sỡ rất đẹp.

Nhóm trưởng chính là một người khá nổi tiếng trong giới hip hop đất Hà Thành với cái biệt hiệu L.Fish. Những bạn trẻ yêu thích vẽ graffiti có thể kiếm thêm thu nhập từ những hợp đồng trang trí những cửa hàng theo phong cách hip hop mới khai trương hoặc trang trí phông nền cho một số chương trình ca nhạc.

Thực tế thì việc phun sơn trang trí rất có hại cho sức khỏe. Nếu như ở nước ngoài, những nghệ sĩ vẽ graffiti thường hay đeo mặt nạ khi vẽ thì ở nước ta, những bạn trẻ mê graffiti thường dùng khẩu trang thay thế. Tuy nhiên có thể những người mê vẽ graffiti Hà Nội đều làm việc với tinh thần “Vui là chính” hoặc còn đơn giản hơn: “Có chỗ để được vẽ là vui rồi”.

“Đồ chơi” của dân vẽ graffiti không thể thiếu được hộp sơn. Đi dọc theo con phố Nguyễn Khuyến, có khá nhiều cửa hàng bán bình sơn xịt để vẽ graffiti. “Không phải loại bình xịt sơn nào cũng có thể dùng để vẽ graffiti được. Cần phải chọn loại có sắc tươi, ít bị chảy khi sơn phụt và ngoài ra phải chọn những loại đầu phun sơn khác nhau để tạo thành những loại đường nét khác nhau cho bức vẽ”.

H., một bạn trẻ thích vẽ truyền kinh nghiệm cho tôi. Thường thì dân vẽ graffiti đất Hà Thành hay chọn loại bình xịt hiệu ATM hoặc nếu sang hơn một chút thì dùng Valox. Ngoài ra còn có một số nhãn hiệu sơn khác cũng được các bạn trẻ vẽ graffiti hay dùng là Espo, hoặc Win. Giá cho những loại sơn vẽ graffiti dao động từ 10 đến 25 ngìn một hộp tùy loại và tùy theo màu.

Mỗi hộp sơn giúp cho những nghệ sĩ đường phố vẽ được khoảng hơn 2m. Tuy nhiên giá sơn đang có chiều hướng ngày càng tăng khiến cho những nghệ sĩ graffiti phần lớn là học sinh, sinh viên cảm thấy e ngại.

Nghệ thuật hay bôi bẩn

Trên thế giới, graffiti mang trong mình bộ mặt của thiên thần và quỷ dữ. Những tranh cãi về loại hình nghệ thuật này dường như chưa có hồi kết. Nhiều người sau khi ngắm những bức vẽ graffiti đỉnh cao không khỏi tấm tắc trước sức sáng tạo và trí tưởng tượng phong phú của những người vẽ graffiti.

Tuy nhiên với nhiều người khác, graffiti bị gọi với cái tên Art Crime (loại hình tội ác nghệ thuật). Với cư dân nhiều thành phố lớn, graffit đã trở thành một vấn nạn. Riêng ở San Francisco, hàng năm, chính quyền nơi đây phải bỏ ra số tiền khoảng 10 triệu USD để tẩy rửa và xóa đi những bức graffiti xuất hiện khắp mọi nơi, trên tường, trên cửa kính, trên nhà chờ xe bus, trên những trạm điện thoại công cộng.

Một tác phẩm graffiti tại triển lãm Fete de la Musique, tại Trung tâm văn hóa Việt - Pháp

Thực ra trên một góc độ nào đó, vẽ graffiti có thể bị coi là một hành động huỷ hoại tài sản của người khác. Đặc biệt những bức tường vừa sơn xong, trắng đẹp là vậy, thế mà chỉ mấy hôm sau xuất hiện trên đó những dòng chữ loằng ngoằng và hình thù kỳ lạ. Khổ chủ chẳng biết kêu ai, chỉ đành thuê thợ sơn đến sơn lại mà thôi.

Tại Mỹ, những người vẽ graffiti tại nơi công cộng bị coi là hành vi bôi bẩn mỹ quan đô thị và bị phạt từ 50 đến 100 giờ lao động công ích, phải rửa sạch không chỉ nơi họ vẽ graffiti mà rửa sạch cả 4 dãy nhà thuộc khu phố đó. Đồng thời người vẽ graffiti cũng bị phạt tiền khá nặng nếu bị bắt quả tang.

Dẫu sao graffiti đã trở thành một làn sóng thương mại, có ảnh hưởng lớn trên quy mô toàn cầu. Những bức vẽ graffiti xuất hiện trên quần áo, tạp chí và dĩ nhiên là trên những bức tường. Theo khảo sát thì ngày nay trên thế giới có khoảng 25.000 website về graffiti nhằm giới thiệu, chỉ dạy và trao đổi về loại hình nghệ thuật này. Sự bùng nổ của graffiti cũng khiến nhiều người lo ngại khi đã có nhiều khẩu hiệu hô hào cổ vũ bạo lực, phân biệt chủng tộc đã xuất hiện và dường như đang ngày càng phổ biến.

Việc lọ mọ buổi đêm đi vẽ graffiti cũng dễ gây nguy hiểm không đáng có. Một trường hợp khá nổi tiếng đã xảy ra, năm 1997, tại San Francisco, một cậu bé gốc Hoa là Jon See Lim khi đang trèo lên mái để vẽ graffiti đã bị chủ nhà bắn một phát súng thẳng vào đầu khiến cậu bé 18 tuổi này chết ngay lập tức. Người ta đã hiểu nhầm, tưởng rằng cậu có ý định đột nhập vào nhà để ăn trộm.

Tại Hà Nội, một tai nạn nhỏ đã xảy ra trong giới vẽ graffiti. Nếu ai đi qua hồ Trúc Bạch sẽ thấy phía bên tường bên phải có một bức vẽ graffiti dang dở. Giới vẽ graffiti kể lại rằng buổi đêm anh chàng đó đang hì hụi vẽ thì bị công an phường bắt. Cuối cùng chỉ lại bức graffiti dang dở như một kỷ niệm buồn.

Graffiti đang tồn tại trong đời sống văn hoá của một bộ phận giới trẻ. Bất chợt một lúc nào đó, nhìn ngắm những bức tranh graffiti đang nhảy múa trên tường, chúng ta không khỏi khâm phục sự bố cục, trí tưởng tượng và tài năng của tác giả. Tuy nhiên tài năng đó sẽ được công nhận và đánh giá cao hơn nếu nó không được thể hiện trên những bức tường công cộng.

HOÀNG TÙNG