Thành lập Viện HLKHVN: Hai mươi năm chưa tới đích

Vấn đề thành lập Viện Hàn lâm Khoa học VN (VHLKHVN) đã được đặt ra từ năm 1980. Ban chuẩn bị đề án gồm 17 thành viên đã được lập ra theo Quyết định số 191-TTg của Phủ Thủ tướng (nay là Thủ tướng Chính phủ). 8 trong số 17 thành viên của ban chuẩn bị đã qua đời, nhưng đề án thành lập VHLKHVN vẫn còn dang dở...

Một trong số những thành viên của "Ban chuẩn bị"... ngày nào vẫn còn giữ được bản dự thảo lần thứ 6 "Đề án thành lập VHLKHVN". Ông kể: "Khi đó, vấn đề VHLKHVN đã được bàn rất kỹ. Chính phủ cũng đã cử một đoàn cán bộ khoa học sang Liên Xô nghiên cứu, tham khảo ý kiến của bạn về chính sách khoa học và vấn đề thành lập VHLKH. Nhiều cuộc họp bàn về việc thành lập cũng như góp ý về dự thảo đề án thành lập VHLKHVN đã được triệu tập, trong đó nhiều cuộc họp do đích thân Phó Thủ tướng Võ Nguyên Giáp chủ trì. VHLKHVN tưởng như có thể ra đời trong nay mai, nhưng...".

Giải thích về sự phá sản của bản đề án 1980 cũng như sự chậm trễ trong việc chuẩn bị cho ra đời VHLKHVN, Giáo sư Đặng Hữu, một trong số 17 thành viên của ban chuẩn bị khi đó cho biết: Mô hình VHLKHVN của đề án năm 1980 là theo kiểu Liên Xô cũ. Trong đó, VHLKH sẽ là tập hợp các cơ quan khoa học hàng đầu của VN, coi đó là tổ chức khoa học công nghệ cao nhất của cả nước. Sau đó, những nhà thiết kế nhận ra rằng, mô hình này cồng kềnh quá, tổ chức phức tạp...

Viện HLKHVN theo đề án mới sẽ ra sao?

Rút kinh nghiệm đề án năm 1980, đề án thành lập VHLKHVN mới do Ban Khoa giáo T.Ư đang chủ trì không xây dựng mô hình theo kiểu Liên Xô (cũ) - nghĩa là VHLKH gồm một tập hợp các cơ quan nghiên cứu khoa học hàng đầu - mà theo mô hình như hầu hết các nước đang làm: Đó là tổ chức trí tuệ khoa học cao nhất của cả nước (không có các viện nghiên cứu trực thuộc).

Theo Giáo sư Đặng Hữu, Trưởng Ban Khoa giáo T.Ư, hiện nước ta đã có nhiều hội đồng khoa học chuyên ngành, hội đồng chính sách khoa học công nghệ quốc gia... nhưng những hội đồng này đều chưa đủ sức tập hợp tất cả trí tuệ cao nhất của đất nước để định hướng phát triển khoa học công nghệ. VHLKHVN ra đời sẽ khắc phục được những hạn chế đó.

GS Đặng Hữu cũng cho biết: Vì không có các viện, các trung tâm nghiên cứu trực thuộc nên VHLKHVN sẽ được thành lập mới hoàn toàn, không dựa vào một cơ quan hạt nhân nào có sẵn. So với các hiệp hội, chức năng của VHLKH rõ ràng hơn. Hiệp hội chỉ là một tổ chức quần chúng, tập hợp đông đảo các nhà khoa học, còn VHLKH là tập hợp các nhà khoa học tinh tuý. Cũng không thể xem xét VHLKH trong thứ bậc hành chính, nó không là cơ quan cấp trên hay cấp dưới của các cơ quan khoa học khác. Theo ông, xây dựng VHLKHVN theo mô hình mới này sẽ dễ dàng hơn nhiều so với mô hình cũ và không gây chồng chéo về tổ chức.

Quả là quá trễ khi đến bây giờ, VHLKHVN vẫn chưa ra đời, trong khi đội ngũ các nhà khoa học VN đã lên tới gần 25.000 người có trình độ thạc sĩ, tiến sĩ, tiến sĩ khoa học, có học hàm giáo sư, viện sĩ..., Giáo sư Đặng Hữu thừa nhận như vậy.

VN là nước có trình độ khoa học mạnh ở Đông Nam Á, việc thành lập VHLKH sẽ có ý nghĩa hết sức quan trọng, tăng thêm vị thế khoa học của VN trong khu vực. Một điều nữa ít ai nói ra, đó là 20 năm qua, chúng ta đã mất đi khá nhiều các nhà khoa học tên tuổi: Tạ Quang Bửu, Trần Đại Nghĩa, Nguyễn Khánh Toàn, Tôn Thất Tùng, Nguyễn Đình Tứ... và rồi chắc chắn, thời gian sẽ không đợi... VHLKHVN ra đời cũng rất cần những tên tuổi như thế làm vẻ vang truyền thống. Nếu để lỡ một lần nữa, sẽ là đáng tiếc...

(Theo Lao Động, 3/4)