"Cuộc chiến" mới sẽ hủy diệt văn hóa cổ Maya?

Hơn 1.000 năm trước, chiến tranh khốc liệt giành quyền lực giữa các vị vua Maya đã nổ ra tại thành phố Waka, nằm sâu trong rừng già Guatemala. Ngày nay, thành phố này lại một lần nữa bị tấn công, nhưng là cuộc chiến của những kẻ buôn lậu ma tuý, chủ trại gia súc và những người nông dân nghèo khó được thuê để... đốt phá.

Năm ngoái, hơn 2.000 vụ đốt rừng đã xảy ra trong khu vực, làm cháy hơn 40.000ha rừng.

Rừng đã cháy và sẽ còn cháy...

Thường xuyên có mặt trên mặt trận này là nhà khảo cổ học David Freidel, giáo sư thuộc ĐH Southern Methodist tại Dallas (Mỹ) - nhóm nghiên cứu của ông đang khai quật di chỉ cổ xưa Waka tại Vườn quốc gia Laguna del Tigre, khu bảo tồn thiên nhiên lớn nhất Trung Mỹ. Ông lo ngại rằng một khi khu rừng không còn nữa, lịch sử của người Maya cũng bị xóa đi theo. Freidel tin rằng Waka - nằm trên con đường nối liền các thành phố lớn như Calakmul ở phía Bắc và Tikal ở phía Tâyđã một thời là trung tâm kinh tế chính trị quan trọng của vương quốc Maya. Nhóm của ông đã có những khám phá quan trọng về Waka, trong đó có lăng mộ hoàng gia của một nữ vương Maya.

Giờ đây, Freidel đang tham gia cộng tác với các nhà bảo tồn, dân cư địa phương và chính quyền Guatemala nhằm giữ lại được 92

Những kẻ phá hoại lịch sử

Vườn quốc gia Laguna del Tigre được xây dựng cách đây 14 năm. Đây là nơi trú ngụ của nhiều loài đang bị đe dọa, trong đó có vẹt đuôi dài đỏ, vì thế đã trở thành tâm điểm của nhiều công trình bảo tồn. Các nạn nhân khác của nạn phá rừng còn có chim tucăng, báo sư tử và báo đốm. Trong những năm gần đây, trang trại chăn nuôi gia súc và các dạng "xâm lược" khác đang lấn sâu vào địa phận Vườn quốc gia, bao gồm đốn gỗ lậu, đốt nương làm rẫy và buôn lậu ma tuý. Hậu quả đang trở nên rõ ràng trước mắt mọi người: phần lớn khoảng rừng phía Tây khu bảo tồn đã biến mất.

Freidel cho biết: "Khu vực phía Đông Vườn quốc gia, nơi tôi đang làm việc, vẫn còn giữ được dáng vẻ của rừng già. Nhưng giờ đây, nó cũng đang chịu sự tấn công của lũ người vô lương tâm như chủ trại chăn nuôi và bọn nhà giàu. Được hưởng lợi tức từ khu bảo tồn, họ chỉ chờ đợi lời tuyên bố chính thức là khu rừng đã chết để tuyên bố sở hữu mảnh đất, phát quang làm bãi chăn thả gia súc và thu lợi. Chủ trại chăn nuôi và lũ buôn lậu đang ra sức hoàn tất công việc phá hoại trước kỳ bầu cử chính phủ - họ sợ rằng chính phủ mới sẽ phát động chiến dịch bảo vệ khu bảo tồn."

Vương quốc giữa rừng sâu

Du khách muốn ghé thăm khu vực xa xôi này phải đi bằng máy bay hoặc tàu thuyền, bởi nơi đây có rất ít đường sá. Được những người tìm mỏ dầu lửa phát hiện vào những năm 1960, Waka đã từng được nghiên cứu nghiêm chỉnh một lần vào năm 1971, khi nhà khảo cổ học Ian Graham thuộc ĐH Harvard tìm ra hơn 600 công trình xây dựng trong khu rừng này. Con người lần đầu tiên đặt chân đến Waka vào khoảng năm 150 sau CN. Từ năm 400 đến năm 800, Waka phát triển rực rỡ với khoảng 10.000 cư dân sống tại thành phố và các khu vực phụ cận. Trong thời gian 700, đã có 22 vị vua thay nhau trị vì vương quốc này.

Bia đá ở Waka.

Tên cổ là Waka, giờ đây thành phố Maya được biết đến với cái tên El Peré. Trong tiếng Maya cổ, Waka có nghĩa là "nơi đứng thẳng", bởi vì thành phố này nằm trên một dốc núi dựng đứng cao 130m mọc lên từ phụ lưu San Juan của dòng sông San Pedro. Waka có vai trò đặc biệt quan trọng, về mặt chiến lược kiểm soát cả tuyến đường thuỷ lẫn đường bộ xung yếu. Nằm giữa hai thành phố hùng mạnh là Calakmul và Tikal, Waka buộc phải tìm cách tồn tại cho riêng mình. "Nước nổi thì bèo cũng nổi", Waka không bao giờ tỏ ra chống đối bất cứ ai. Mỗi khi các chiến binh và những nhà chinh phạt nổi tiếng như Siyaj k"ak" đến thành phố, Waka lại thể hiện sự thần phục bằng cách khắc sự kiện này lên bia đá. Bia đá tại Waka nổi tiếng là lớn và chạm khắc công phu bậc nhất trong thế giới Maya.

Bên trong cung điện, nhóm nghiên cứu của Freidel khám phá ra một buồng mai táng của hoàng gia có niên đại khoảng năm 620 sau CN, trong đó có xác của một nữ vương (hoặc hoàng hậu) với hơn 2.400 đồ tạo tác. Các nhà khoa học có thể xác định vị thế của người này nhờ chiếc mũ trụ trên đầu vốn thường chỉ dành riêng cho vua chúa hoặc những tướng lĩnh quan trọng. Freidel cho biết: "Bà ta được mọi người cực kỳ kính trọng. Ngôi mộ này giúp chúng ta khẳng định chắc chắn thêm một điều: phụ nữ trong hoàng cung Waka có vai trò thực sự quan trọng. Ngoài ra, nữ vương còn có những chiếc gai cá đuối tại khu vực xương chậu - gai cá đuối được dùng để trích máu trong lễ lấy máu cơ quan sinh dục ngoài của vua Maya."

Waka - địa chỉ du lịch sinh thái

Nhóm nghiên cứu này đã lập "Liên minh K"ante"el".

Freidel hy vọng ngôi mộ này sẽ mở đầu cho nhiều bí ẩn nữa về vương quốc Maya chờ được khám phá. Vì công trình khảo cổ hiện nay của ông còn kéo dài ba năm nữa, Freidel bày tỏ mong muốn rằng các nhà khoa học khác sẽ tiếp tục nghiên cứu di chỉ này.

Để cứu lấy khu rừng cũng như di sản văn hóa Maya, Freidel và cộng sự đã thành lập một liên minh bảo tồn mang tên "Liên minh K"ante"el", tiếng Maya có nghĩa là "rừng quý", nhằm kêu gọi mọi người hãy tham gia bảo tồn 92.000ha rừng tại miền Tây Bắc Guatemala cho du lịch sinh thái và nghiên cứu. Công tác bảo tồn không chỉ giữ lại nền văn hóa Maya cho thế giới mà còn góp phần tạo công ăn việc làm cho cư dân địa phương, bảo vệ môi trường và các loài động vật quý hiếm, đồng thời hình thành được một trung tâm nghiên cứu lâu dài về nền văn minh Maya.

Freidel nói: "Từ trước đến nay, tôi chỉ thực hiện công việc khảo cổ. Tuy nhiên, chúng ta phải thừa nhận thực tế là khảo cổ học tại một nơi như Guatemala không chỉ đơn thuần là khoa học. Waka là một địa điểm tuyệt vời cho du lịch sinh thái."

Khánh Hà (Theo National Geographic)